Waarom spreek je cyste uit als kieste?

Cyste ('met vocht gevuld blaasje in het lichaam') wordt uitgesproken als [kieste] of [kiste] – met een [k]-klank dus, en niet met een [s]-klank. Dat is vreemd, want een c voor een y klinkt altijd als een s: cyaan, cynisch, Cyprus, leukocyt en privacy. Hoe het komt dat cyste volgens geen enkel (uitspraak)woordenboek als [sieste] wordt uitgesproken, staat niet vast. Vermoedelijk heeft het te maken met hoe en wanneer het woord het Nederlands binnengekomen is.

Bijna alle Nederlandse woorden met cy- gaan terug op Griekse woorden met ku-. De meeste zijn echter niet rechtstreeks in het Nederlands terechtgekomen, maar via het Latijn of het Frans. In die talen was de Griekse [k]-klank aan het begin van het woord al veranderd in een [s]-klank. Dat zou je ook verwachten bij cyste, dat afkomstig is van het Griekse kustos ('blaas'). Maar in het Nederlands is de uitspraak met een k juist; dat komt wellicht doordat het woord hier pas sinds het midden van de negentiende eeuw wordt gebruikt. Bij het ontlenen van het woord hebben de medici toen meer belang gehecht aan de Griekse oorsprong van het woord dan bijvoorbeeld hun Engelse en Duitse collega's een halve of een hele eeuw eerder. In onze buurtalen wordt het woord namelijk wél met [s] of [ts] uitgesproken.

In de praktijk komt de uitspraak met [s] overigens ook weleens voor. Merkwaardigerwijs is vooral in de medische wereld de [s]-uitspraak standaard bij woorden die op de blaas (dus niet een blaasje) betrekking hebben, zoals cystitis ('blaasontsteking') en cystoscoop ('blaasspiegel').