Hoe zijn de bakkers vroeger op de naam duivenkater gekomen?

Oorsprong

De naam duivekater stamt zeer waarschijnlijk af van een restant dialect van het "oud Germaans", namelijk "Deuvels Kakor" = Duivelskoek.

In Zweden spreekt men bijvoorbeeld nog van "Peppar-Kakor" (Peperkoek; "kakor" is koek of gebak). Volgens sommigen zou het brood teruggaan op de Germaanse offerbroden die in de vorm van een schenkel gebakken werden.

"Duivelskoek" verwijst volgens hen naar de vermeende Germaanse traditie om tegen midwinter een mensenoffer aan de Goden te brengen, of stukken geroosterd rundvlees en duivekater als plaatsvervangend vleesoffer te brengen.

De huidige vorm van de duivekater verwijst hier nog naar: gelijkend op een ossenbout / schenkel met aan weerszijden een versiering in de vorm van een stuk gebeente...

Oorspronkelijk heette het duevekater, en dat was de bijnaam van een bakker in Leiden. De bron daarvan is onbekend. Aangezien het woord in de dialecten buiten Holland nergens autochtoon lijkt te zijn, is het mogelijk een woord dat het Hollands aan het Fries heeft ontleend, maar de omgekeerde weg valt evenmin uit te sluiten.
In uitroepen als duivekater! is het woord een bastaardvloek, om het woord duivel te vermijden. Een samenstelling van duivel en kater is semantisch plausibel omdat in het Middelnederlands ook kater voorkomt als aanduiding van de duivel; oorspronkelijk zou dit dan een tautologie zijn, wat geen unicum is bij emotioneel geladen woorden.
De historische en semantische relatie tussen de betekenissen ‘duivel’ en ‘gebak’ blijft in het ongewisse. Deuvekater is alst oudste een benaming voor het gebak en het eerste element is een volksetymologische omvorming van een onbekend woord. Het tweede, kater, zou dan mogelijk naar voorchristelijke dierenoffers verwijzen. Binnen deze hypothese, waarvoor overigens geen cultuurhistorische bewijzen te geven zijn, valt moeilijk in te zien, hoe het woord tot een bastaardvloek kon worden. Gaat men daarentegen uit van een grondbetekenis ‘duivel’, dan valt te overwegen of het woord van daaruit op het bedoelde gebak is overgegaan, al zijn over het motief voor zo'n overgang alleen gissingen mogelijk.
Misschien werd zo'n broodje oorspronkelijk gebakken ter gelegenheid van Kerstmis of Pasen, twee christelijke feestdagen die in het teken staan van de overwinning van het licht op de duisternis, van de Messias op de Satan; het nuttigen van het broodje was dan wellicht een bezwerend ritueel.
Of misschien moet het benamingsmotief worden gezocht in de oorspronkelijke vorm van het gebak, waarin men de figuur of de kop van een duivel zou hebben herkend.