Tienduizenden zonder zorgverzekering: waarom zij te weinig medische hulp krijgen

Bron: Canva Tienduizenden zonder zorgverzekering 

---

In Nederland leven naar schatting zo’n 100.000 mensen zonder zorgverzekering. Hoewel dit een relatief klein deel van de bevolking is, betekent dit voor deze kwetsbare groep dat toegang tot medische zorg verre van vanzelfsprekend is.

In dit artikel lees je hoe deze situatie is ontstaan, om welke groepen het gaat en waarom het tekort aan medische hulp blijft bestaan, ondanks de wettelijke regelingen die er zijn.

Wie zijn de mensen zonder zorgverzekering?

De groep onverzekerden bestaat vooral uit:

• Dak- en thuislozen: Zij kunnen vaak geen vaste woon- of verblijfplaats opgeven, wat het afsluiten van een verzekering bemoeilijkt. Volgens schattingen leven er in Nederland meer dan 30.000 dak- en thuislozen (CBS, 2022).
• EU-arbeidsmigranten: Zij werken vaak tijdelijk of in onzekere situaties, waardoor ze buiten het zorgstelsel vallen of onvoldoende worden ingelicht over de verzekeringsplicht. Jaarlijks werken er ruim 400.000 arbeidsmigranten uit de EU in Nederland (SZW, 2023).
• Mensen zonder verblijfsvergunning: Velen zijn bang om ‘ontdekt’ te worden als ze hulp zoeken. Die angst weerhoudt hen ervan om naar een arts te gaan en zo noodzakelijke zorg te vragen. Het exacte aantal mensen zonder verblijfsvergunning is onbekend, maar schattingen lopen uiteen van 30.000 tot 60.000.

Deze groepen vormen de ruggengraat van de Nederlandse onzichtbare zorgproblematiek.

Waarom krijgen onverzekerden onvoldoende medische hulp?

Hoewel iedereen in Nederland recht heeft op noodzakelijke medische zorg, zijn er veel barrières:

1. Onwetendheid bij zorgverleners

Huisartsen, ziekenhuizen en apothekers zijn vaak niet volledig op de hoogte van regelingen waarmee de kosten voor onverzekerden gedeclareerd kunnen worden. Hierdoor wordt noodzakelijke zorg soms niet geboden en blijven patiënten verstoken van hulp.

2. Administratieve drempels

De procedures om zorg vergoed te krijgen voor onverzekerden zijn ingewikkeld. Dit vraagt specialistische kennis die niet altijd in elke praktijk aanwezig is. Hierdoor durven zorgverleners soms geen hulp te bieden of weten ze niet hoe ze moeten declareren.

3. Taal- en cultuurbarrières

Veel onverzekerden spreken de Nederlandse taal onvoldoende of zijn niet bekend met het zorgsysteem. Zonder tolken of begeleiding weten zij vaak niet waar ze recht op hebben of hoe ze zorg moeten aanvragen.

Lees ook: Wat als je achterloopt met betalen van je zorgverzekering?

De tekst gaat verder onder de berichten >>

Welke regelingen bestaan er voor onverzekerden?

Er zijn 2 belangrijke regelingen waarop onverzekerden aanspraak kunnen maken:

• Regeling voor onverzekerbare vreemdelingen: Zorgverleners kunnen via het CAK medische hulp, verstrekt aan personen zonder verblijfsvergunning, alsnog declareren.
• Regeling voor overige onverzekerden: Ook voor mensen die om andere redenen onverzekerd zijn, bestaan er declaratiemogelijkheden.

Toch wordt van deze regelingen in de praktijk te weinig gebruikgemaakt. Onvoldoende kennis bij zorgverleners speelt hierbij een grote rol. De Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) adviseert zorgaanbieders daarom om personeel beter te trainen en meer informatie beschikbaar te stellen.n meer informatie beschikbaar te stellen.

Wat zijn de gevolgen voor onverzekerden?

Voor onverzekerden betekent dit vaak een leven in onzekerheid en met gezondheidsrisico’s. Ziekten worden te laat behandeld, of ze vermijden medische hulp totdat de klachten ernstig verergeren. Het ontbreken van tijdige behandeling veroorzaakt niet alleen persoonlijke ellende, maar leidt uiteindelijk ook tot hogere kosten voor de samenleving. Uit onderzoek blijkt dat onverzekerden vaker in het ziekenhuis belanden met ernstige klachten die voorkomen hadden kunnen worden.

Onverzekerden maken gemiddeld minder gebruik van preventieve zorg, maar belanden vaker met ernstige klachten in het ziekenhuis. De kosten voor spoedeisende hulp aan onverzekerden worden jaarlijks geschat op tientallen miljoenen euro’s.

• Regionale verschillen: In grote steden als Amsterdam, Rotterdam en Den Haag is het aandeel onverzekerden het hoogst.
• Gebruik van regelingen: In 2022 werden er via het CAK ruim 7.500 declaraties ingediend voor medische hulp aan onverzekerbare vreemdelingen. Dit aantal is de afgelopen jaren gestegen.

Initiatieven die het verschil maken

Er zijn initiatieven die proberen het verschil te maken. Straatdokters en straatverpleegkundigen zetten zich in voor deze patiënten en krijgen hiervoor complimenten van de IGJ. Ook instellingen die expliciet onverzekerden helpen, zoals Stichting Kruispost in Amsterdam, dragen bij aan een menselijker zorgklimaat.

Maar incidentele hulp kan het structurele probleem niet oplossen.

Discussie: Recht op zorg versus praktische barrières

Er is veel maatschappelijke discussie over hoe strikt het zorgsysteem moet zijn. Enerzijds benadrukken velen dat artsen een wettelijke en morele zorgplicht hebben en dat niemand uitgesloten mag worden van medische basiszorg. Anderzijds klinkt regelmatig het geluid dat strengere controle en sanctionering nodig is, om het verzekeringsstelsel gezond te houden.

Toch is het belangrijkste doel volgens veel experts: garandeer toegang tot zorg, ook voor kwetsbare groepen. Meer kennis, praktische ondersteuning (zoals tolken) en duidelijke richtlijnen voor zorgaanbieders zijn daarvoor belangrijk.

Waarom zijn er toch onverzekerden, terwijl een zorgverzekering verplicht is?

In Nederland is het wettelijk verplicht om een zorgverzekering te hebben. Toch zijn er tienduizenden mensen die onverzekerd blijven. Dit komt door verschillende praktische en sociale redenen:

• Geen vaste verblijfplaats: Dak- en thuislozen kunnen vaak geen adres opgeven, wat het afsluiten van een verzekering lastig maakt.
• Onwetendheid of misinformatie: Vooral arbeidsmigranten en mensen zonder verblijfsvergunning weten soms niet dat ze verplicht zijn zich te verzekeren, of denken dat ze geen recht hebben op een verzekering.
• Angst voor ontdekking: Mensen zonder verblijfsvergunning zijn vaak bang dat hun gegevens worden gedeeld met de overheid, waardoor ze het risico lopen uitgezet te worden.
• Administratieve problemen: Soms lukt het niet om de juiste papieren of identificatie te regelen, bijvoorbeeld bij een verhuizing, scheiding of verlies van documenten.
• Financiële problemen: Hoewel de basisverzekering verplicht is, kunnen mensen met schulden of een laag inkomen de premie niet altijd betalen. Na een periode van wanbetaling worden ze soms uitgeschreven bij hun zorgverzekeraar.

Hoewel de overheid probeert deze problemen op te lossen (bijvoorbeeld door een vangnet via het CAK), blijven er in de praktijk altijd mensen buiten de boot vallen. Zo ontstaat er ondanks de verzekeringsplicht toch een groep onverzekerden in Nederland.

Hoe nu verder?

De vraag blijft: hoe zorgen we ervoor dat in een welvarend land als Nederland niemand buiten de boot valt als het op gezondheid aankomt? Meer aandacht voor de situatie van onverzekerden, betere training van zorgpersoneel en laagdrempelige hulp kunnen het verschil maken.

Lees ook: Ziekenhuizen willen strengere regels voor privéklinieken, zorggeld vloeit weg.

Bronnen:

• CBS: Dakloosheid en onverzekerden (2022, 2023)
• Ministerie van SZW: Arbeidsmigranten in Nederland (2023)
• CAK: Regeling onverzekerbare vreemdelingen
• IGJ: Advies aan zorgaanbieders (2024)
• Stichting Kruispost Amsterdam
• Rijksoverheid: Zorgverzekeringswet