Bron: © Canva. Een extreme angst voor de dood heet thanatofobie.
De angst om dood te gaan is een gevoel dat we allemaal in meer of mindere mate kennen. Voor sommigen groeit die angst uit tot iets dat het dagelijks leven beïnvloedt. Vooral onder ouderen komt deze vorm van existentiële angst veel voor. Ze zien leeftijdsgenoten om zich heen wegvallen, lezen dagelijks de overlijdensadvertenties in de krant, en zijn zich steeds meer bewust van hun eigen eindigheid.
Die angst heeft ook een naam: thanatofobie. Ben jij bang voor de dood?
Wat is thanatofobie?
Thanatofobie komt van het Griekse woord Thanatos, wat ‘dood’ betekent. In tegenstelling tot een normale bezorgdheid over de dood, iets wat ieder mens weleens ervaart, gaat het bij thanatofobie om een intense, aanhoudende angst die je levenskwaliteit ondermijnt. Je hebt dan last van paniekaanvallen, slaapproblemen, een verhoogde hartslag, of het vermijden van gesprekken of situaties die met de dood te maken hebben.
De angst is vaak het sterkst bij het idee van het ‘niets’, het onbekende, het verlies van controle of de angst om geliefden achter te laten. Voor sommige mensen is het de gedachte aan lijden of eenzaam sterven die hen het meest angst aanjaagt.
Portretten uit het dagelijks leven
Ria (78) uit Deventer merkt dat ze steeds vaker wakker ligt. “Ik voel me goed hoor, lichamelijk. Alleen elke keer als ik naar de overlijdensberichten blader – en ja, dat doe ik dagelijks – denk ik: ‘Wanneer ben ik aan de beurt?’. Ik zie vriendinnen verdwijnen, en ineens ben ik de oudste van onze oude bridgeclub. Die gedachte maakt me paniekerig, alsof er een klok tikt waarvan ik de tijd niet zie.”
Henk (82) uit Breda vermijdt begrafenissen waar mogelijk. “Het drukt me te veel met de neus op de feiten. Mijn broer is vorig jaar overleden, en sindsdien is het net alsof er een schaduw over mijn dagen hangt. Vroeger keek ik vooruit, nu kijk ik vooral achterom. Ik voel me rusteloos, en soms verdrietig zonder duidelijke reden.”
Waarom is deze angst vaak zo sterk bij ouderen?
Naarmate mensen ouder worden, verliezen ze steeds meer mensen in hun omgeving. Ze worden geconfronteerd met sterfelijkheid, ook van zichzelf. Bovendien veranderen de rollen: waar je eerst misschien mantelzorger was of onderdeel van een actief netwerk, ben je nu zelf steeds afhankelijker. Die veranderingen geven een gevoel van kwetsbaarheid en versterken de angst voor de dood.
Daarbij speelt ook zingeving een grote rol: vragen als “Wat laat ik achter?”, “Heb ik genoeg betekend?” en “Wat als het straks ineens plotseling ophoudt?” houden ouderen mentaal bezig en dat geeft een behoorlijke emotionele belasting.
Wat kun je doen om rust te vinden bij angst voor de dood?
Hoewel de angst voor de dood nooit helemaal verdwijnt, zijn er wel manieren om ermee om te gaan en meer rust te vinden.
- Praat erover: Een van de krachtigste manieren om met deze angst om te gaan, is praten. Met een vertrouwd iemand, met een geestelijk verzorger, een therapeut of in een gespreksgroep. Door woorden te geven aan wat je voelt, krijgt het minder macht over je.
- Leef in het nu: Mindfulness en meditatie helpen je om meer in het moment te leven. In plaats van te piekeren over wat komen gaat, richt je je op wat er nu is. Wat hoor je? Wat voel je? Wat ruik je? Door bewust te leven, wordt het leven ook intenser en rijker.
- Zoek betekenis: Veel mensen vinden troost in zingeving. Dat kan religieus of spiritueel zijn, maar ook praktisch: iets doen voor anderen, verhalen vastleggen voor kinderen of kleinkinderen, een oude hobby herontdekken. Het gevoel dat je leven waardevol is, maakt het idee van de dood minder bedreigend.
- Beperk blootstelling aan somber nieuws: Als je merkt dat je elke dag obsessief overlijdensberichten leest of schrikt van elke ziekenhuisreclame, probeer dan je aandacht bewust te verleggen. Lees een boek, luister naar muziek, ga de natuur in. Geef ruimte aan leven in plaats van dood.
- Zoek professionele hulp bij ernstige angst: Als de angst je belemmert in je dagelijks leven, is het belangrijk om professionele hulp te zoeken. Er zijn therapeuten die zich richten op existentiële vragen en angststoornissen zoals thanatofobie. Ook huisarts of praktijkondersteuner kunnen een eerste stap zijn.
Bang zijn voor de dood is begrijpelijk en heel menselijk. Door erover te praten, betekenis te zoeken, en je aandacht te richten op wat er nú is, kun je ruimte maken voor rust. Niet door de dood te negeren, wel door het leven te omarmen.
Wist je dat…
Er in Nederland speciale levenskunstgroepen zijn waarin ouderen praten over de eindigheid van het leven en hoe daarmee om te gaan. Er ook geestelijk verzorgers zijn voor ziekenhuizen of kerken, waar ook thuiswonende ouderen een beroep op mogen doen, vaak gratis.
Bronnen:
viva_forum, Psycholoog.nl