Carnaval is een jaarlijks terugkerend feest dat gevierd wordt in verschillende delen van Nederland, voornamelijk in het zuiden. Het is een periode van uitbundige feestelijkheden, optochten, en traditionele kostuums. Dit artikel geeft een overzicht van het carnavalsseizoen in 2024 en de verschillende vieringen in Nederland.
Wanneer is het Carnaval dit jaar?
Carnaval is een Rooms katholiek feest met heidense wortels en wordt gevierd op de zondag tot en met dinsdag voor Aswoensdag. Op zondag 11 februari 2024 gaat het carnavalsseizoen officieel van start. Carnaval begint 7 weken voor Pasen. De datum van Pasen wisselt elk jaar, dus die van carnaval ook. Maar het valt altijd ergens tussen 1 februari en 7 maart. In veel steden beginnen ze in de horeca al op vrijdagmiddag 9 februari en tijdens de voorbereidingen vieren ze vaak al een feestje.
Op de vrijdag voor carnaval wordt traditiegetrouw het startsein gegeven door Omroep Brabant met het evenement “3 Uurkes Vurraf”, een groots muziekfeest met veel bekende artiesten die hun beste carnavalsnummers ten gehore brengen. Dit kan je op tv volgen of online.
Video “3-Uurkes Vurraf”
De tekst gaat onder de video verder >>
Elfde van de elfde startsein Carnaval
De Elfde van de elfde (11 november) markeert eigenlijk de officiële start van carnaval. Het getal 11 staat bekend als het gekkengetal, en op deze dag komen veel carnavalsverenigingen voor het eerst weer bij elkaar. Tijdens dit samenzijn wordt de nieuwe Prins Carnaval feestelijk bekendgemaakt. Deze dag fungeert als het startpunt van de voorbereidingen en festiviteiten die leiden naar de uitbundige carnavalsviering in de dagen voor Aswoensdag. Elk jaar op de 11e van de 11e maand is er al feest in horeca gelegenheden in het Zuidelijke deel van Nederland!
Oorsprong carnaval
De naam komt van het Latijnse carne vale, wat afscheid van het vlees betekent. Carnaval is oorspronkelijk een katholiek feest dat plaatsvindt vóór de vastenperiode. De vastenperiode is een periode van 40 dagen vóór Pasen in het christendom. Tijdens deze periode wordt aangemoedigd tot zelfbeheersing en bezinning, vaak door te vasten, zoals het vermijden van bepaalde voedingsmiddelen en alcohol. Het doel is spirituele zuivering en voorbereiding op Pasen, het belangrijkste christelijke feest. Carnaval markeert het einde van deze vastenperiode, met uitbundige vieringen voordat de meer ingetogen vastentijd begint.
Het heeft waarschijnlijk zijn oorsprong in het middeleeuwse Italië, waar een gemaskerde bal inmens populair was en veel mensen aantrokken. Vanuit Italië verspreidde het feest zich naar andere delen van Europa.
Wat gebeurt er tijdens carnaval?
Gedurende carnaval worden steden en dorpen omgedoopt tot kleurrijke en feestelijke plaatsen. Lokale gemeenschappen komen samen in uitbundige kostuums, vaak voorzien van kleurrijke sjaals en attributen die de stad of regio vertegenwoordigen.
De festiviteiten omvatten kleurrijke optochten, waarin praalwagens, carnavalsgroepen en lokale personages de straten vullen. Traditionele muziek, dans en zang dragen bij aan de uitgelaten sfeer. Carnaval is ook een tijd waarin sociale conventies worden losgelaten. Mensen komen samen om te genieten van het feest, waarbij humor, creativiteit en gezelligheid centraal staan. Het eten van lokale lekkernijen, het drinken van traditionele carnavalsdrankjes en deelname aan ludieke activiteiten zijn kenmerkend voor deze feestelijke periode.
In Nederland heeft elke stad of regio zijn eigen unieke benaming en tradities tijdens carnaval. Den Bosch staat bekend als Oeteldonk, Breda als Kielegat, en Maastricht als Mestreech, en elke plaats voegt zijn eigen lokale flair toe aan de vieringen.
Feest voor Christenen, niet voor protestanten
De protestanten in Nederland wilden een serieuzere en strengere kerk met meer invloed op het dagelijks leven. Daarom namen ze vaak geen deel aan carnaval. Ze stoorden zich aan het overmatige alcoholgebruik en de losbandige activiteiten zoals flirten en overspel die vaak gepaard gingen met dit feest. Voor protestanten botste dit met hun morele waarden, waardoor ze zich afzijdig hielden van de uitbundige vieringen van carnaval.
Carnaval in de zuidelijke provicies van Nederland
Dit uitbundige feest kent vele uitingen in Nederland, waaronder de beroemde carnavalsoptochten. Het wordt voornamelijk gevierd in de zuidelijke provincies van Nederland, met name in Noord-Brabant en Limburg.
In deze regio’s is carnaval diep geworteld in de lokale cultuur en tradities. Steden en dorpen in Noord-Brabant, zoals Den Bosch, Breda, en Eindhoven, evenals plaatsen in Limburg, waaronder Maastricht, Venlo en Roermond, staan bekend om hun uitbundige en kleurrijke carnavalsvieringen.
Niet alleen onder de rivieren vieren ze carnaval
De tekst gaat onder de video verder >>
Verkleed je niet maar draag een boerenkiel!
In veel Brabantse steden en dorpen is het een ongeschreven regel: ga niet als banaan of verkleed je niet als cowboy, zuster, piraat of politieagent. Het dragen van een boerenkiel of jas is niet alleen een eerbetoon aan de lokale gebruiken, maar het geeft ook een gevoel van samenhorigheid.
Ik weet uit ervaring, dat in bijvoorbeeld DenBosch (Oeteldonk tijdens carnaval), het dragen van een blauwe boerenkiel of jas hier zeer belangrijk is! De klassieke donkerblauwe boerenkiel, de traditionele outfit voor Oeteldonkse carnavalsvierders, heeft door de jaren heen zijn tijdloze uitstraling behouden. Het is bijna onmogelijk om een doorgewinterde Oeteldonker niet te onderscheiden van iemand die minder bekend is met de tradities of van carnavalsvierders die tijdelijk naar Oeteldonk zijn gekomen.
Interessant is dat veel Oeteldonkers hun kiel personaliseren met emblemen en jaarschildjes, waardoor de kiel elk jaar een nieuw element krijgt. In overeenstemming met een oude traditie wordt de kiel niet gewassen maar uitsluitend gelucht. Dit draagt bij aan de authentieke uitstraling en het karakter van de Oeteldonkse carnavalskleding.
Terwijl je niet per se direct een volledige kiel of jas met Oeteldonk emblemen hoeft aan te schaffen (hoewel dat natuurlijk het leukste is), wordt het ten zeerste aangeraden om je te kleden in Oeteldonkse tradities als je DenBosch bezoekt tijdens carnaval.
Zelfs een eenvoudig kledingstuk in de Oeteldonkse kleuren (rood, wit, geel) kan voldoende zijn, bijvoorbeeld een Oeteldonkse sjaal. Het is belangrijk om te onthouden dat tijdens de drukte van Oeteldonk, wanneer de kroegen overvol zijn, sommige gelegenheden ervoor kunnen kiezen om alleen mensen met Oeteldonkse kleding binnen te laten. Hoewel een uitdossing als piraat of banaan misschien creatief lijkt, kan het de toegang tot bepaalde kroegen beperken.
Traditionele kleding, kleuren en namen tijdens carnaval
Een boerenkiel, een traditioneel kledingstuk gedragen tijdens carnaval in Nederland, kenmerkt zich door zijn eenvoudige ontwerp en levendige kleuren, vaak bestaande uit tinten als rood, geel, blauw en groen. Deze kleurrijke kledingstukken zijn meer dan alleen een feestelijke outfit; ze vertegenwoordigen de rijke tradities en lokale trots tijdens carnaval. Per stad en dorp gelden verschillende kleuren en namen.
Enkele leuke voorbeelden:
- Tilburg / Kruikenstad met de kleuren groen en oranje. Deze naam kregen ze als bijnaam vanuit de omliggende steden en dorpen. Tijdens carnaval noemen de Tilburgers zichzelf ook Kruikenzeikers of Kruiken.
- ´s-Hertogenbosch / Oeteldonk met de kleuren rood-wit-geel. Een ‘Oetel’ verwijst naar een kikvorsch of kikker, deze zou vroeger veel voorkomen in de moerassen rondom de stad. Of dit ook echt het geval was, weten we (nog) niet. En “Oetel’ zou afkomstig zijn van de achternaam ‘Van den Oetelaar’. Het blijft dus een mysterie waar die ‘Oetel’ precies vandaan komt.
- Breda / Kielegat met de kleuren rood en oranje. In ´t Kielegat zijn ze niet zo streng als in Den-Bosch waar ze willen dat je een traditionele boerenkiel draagt met emblemen. Kielegat verwijst naar een opening in de kiel van het Turfschip. Dit schip is bekend van een list die Prins Maurits in 1591 uitvoerde, waarmee hij de stad Breda op heroïsche wijze terugveroverde van de Spanjaarden.
- Eindhoven / Lampegat met de kleuren oranje-blauw-oranje. De bekende uitspraak “Eindhoven de gekste” wordt tijdens carnaval ook wel verbasterd tot “Lampegat de gekste”. Lampegat is ontstaan rond de jaren ’60 en verwijst naar lamp, vanwege Philips, natuurlijk een belangrijk bedrijf voor Eindhoven.
- Maastricht / Mestreech met de kleuren roet, geel en greun (rood, geel en groen), de traditionele carnavalskleuren. De naam “Mestreech” komt simpelweg uit de plaatsnaam in het lokale dialect.
Carnavalskleuren zijn vaak geworteld in historische en culturele tradities van elke stad. Door deze kleuren te respecteren, draag je bij aan het in stand houden van lokale gebruiken en het behouden van de unieke identiteit van elke regio. En vergeet niet, zo verzeker je de toegang tot alle horeca gelegenheden tijdens carnaval!
Zonder carnavalsembleem tel je niet mee
Wat de boerenkiel extra bijzonder maakt, zijn de geborduurde emblemen en patches die vaak op de kiel worden aangebracht. Deze versieringen dragen bij aan de unieke uitstraling en symboliek van het kledingstuk. Typische emblemen kunnen afbeeldingen bevatten die de verbondenheid met het boerenleven benadrukken, zoals klompen, koeien, molens en andere landelijke motieven.
Opvallend is dat elk jaar nieuwe geborduurde emblemen aan de kielen worden toegevoegd. Deze emblemen variëren in ontwerp en betekenis en worden soms speciaal gecreëerd om de festiviteiten van dat jaar te markeren. Vaak te koop bij de vaste stamkroeg van een carnavalsvereniging of bij lokale bedrijven. Ze fungeren als een soort visueel dagboek van de carnavalsvieringen en dragen bij aan de evolutie van de boerenkiel als een symbool van voortdurende gemeenschapstradities.
Zonder carnavalsembleem hoor je er niet meer bij. Zo lijkt het tegenwoordig wel met carnaval. Iedereen maakt ze ook: van carnavalsclubs, tot de politie, lokale bedrijven en zelfs sportclubs. Met de emblemen laten carnavalsvierders zien tot welke groep ze behoren, of willen behoren.
Veel plezier!
Met al deze kleurrijke tradities, ludieke stadsnamen en feestelijke rituelen wens ik jullie allen een bruisend en traditioneel carnaval toe! Moge de kiel, de emblemen en de lach op jullie gezichten bijdragen aan een onvergetelijke en feestelijke tijd. Trek je carnavalsoutfit aan, dans door de straten van Oeteldonk of Mestreech en al die andere prachtige plaatsen, en geniet volop van het gekke, gezellige en traditionele carnavalsfeest!