Bron:© Canva. Alcoholgebruik onder ouderen in Nederland is gedaald.
In de Gezondheidsenquête 2024 van het Trimbos-instituut blijkt dat 45,4% van de volwassen Nederlanders tegenwoordig geen alcohol drinkt of hooguit 1 glas per dag nuttigt. Dit percentage is een stijging ten opzichte van 2014, toen slechts 37,4% zich aan dit advies hield. Het instituut benadrukt dat Nederland bewuster lijkt om te gaan met alcoholgebruik.
Vermindering van overmatig drinken
Hoewel het merendeel van de Nederlanders nog steeds alcohol consumeert met 76,8%, daalt het aantal overmatige drinkers gestaag. In 2024 ligt dit percentage op 5,5%, terwijl het in 2014 nog 9,9% was.
De cijfers tonen ook een lichte daling bij zware drinkers, van 8 à 9% naar 7,2% in 2024. Het verschil tussen mannen en vrouwen is hierbij opvallend, waarbij meer vrouwen zich aan het advies houden.
Jongvolwassenen als uitzondering
Jongvolwassenen tussen de 20 en 24 jaar vormen een bijzondere groep in deze trend. Ongeveer 1 op de 6 drinkt zwaar, terwijl bijna 1 op de 10 overmatig drinkt. Het Trimbos-instituut waarschuwt voor de risico’s van deze patronen, met name in deze leeftijdsfase.
Toenemende bewustwording bij ouderen
Onder oudere leeftijdsgroepen groeit het aantal mensen dat zich aan de richtlijnen houdt. Dit laat zien dat verantwoord drinken langzamerhand ingeburgerd raakt. Het Trimbos-instituut stelt samenvattend vast dat het percentage van de bevolking dat matig drinkt is gestegen, wat hoopvol is voor de toekomst.
Invloed van Europese richtlijnen op alcoholbeleid
De Europese Unie heeft in de afgelopen jaren steeds striktere richtlijnen opgesteld met betrekking tot alcoholgebruik en -verkoop. Deze richtlijnen zijn van invloed op het beleid van lidstaten, waaronder Nederland, met als doel het terugdringen van overmatig alcoholgebruik.
Door bewustwordingscampagnes te stimuleren en restricties op te leggen aan alcoholreclame, zijn de lidstaten aangespoord hun nationale beleid strenger af te stemmen op deze doelstellingen. De invloed van deze Europese richtlijnen is voelbaar in Nederland, waar steeds meer gemeentes lokale maatregelen treffen die bijdragen aan het terugdringen van zwaar en overmatig drinken.
Preventieve programma’s richten zich op jongeren
Jongeren zijn een belangrijke doelgroep voor preventieve programma’s gericht op verantwoord alcoholgebruik. Scholen en lokale gemeentes werken steeds intensiever samen om bewustwording onder jongeren te vergroten. Zo zijn er educatieve programma’s ontwikkeld die leerlingen in de klas voorlichten over de gevolgen van overmatig alcoholgebruik.
Deze initiatieven proberen kennis te vergroten en praktische vaardigheden aan te leren die jongeren in staat stellen om druk van leeftijdsgenoten te weerstaan. Door deze vroegtijdige interventies hopen beleidsmakers de trend van zwaar drinken onder jongvolwassenen, zoals gesignaleerd in het Trimbos-onderzoek, om te buigen naar een meer verantwoord drinkgedrag.
Leeftijdsgroepen en alcoholgebruik
| Leeftijdsgroep | Drinkt weleens (%) | Voldoet aan richtlijn (%) | Overmatig drinken (%) | Zwaar drinken (%) |
|---|---|---|---|---|
| 18–29 jaar | 76,8 | 35,9 | 9,7 | 16,5 |
| 30–64 jaar | ~77–78 | (n.v.t.) | 3,5–5,4 | daalt met leeftijd |
| 50+ jaar | 74,7 | 50,6 | 6,5 | 5,2 |
| 65–74 jaar | (n.v.t.) | (n.v.t.) | 7,2 | lager dan jonger |
| 75+ jaar | (n.v.t.) | 61,6 | laag | laag |
Definities:
- Overmatig drinken: meer dan 14 (vrouwen) of 21 (mannen) glazen per week
- Zwaar drinken: minstens 1 keer per week 4 (vrouwen) of 6 (mannen) glazen op 1 dag
- Voldoet aan richtlijn: maximaal 1 glas alcohol per dag
Opmerkingen
- Jongvolwassenen (18 – 29 jaar) drinken relatief vaak overmatig en zwaar.
- Ouderen (75+) houden zich vaker aan de richtlijn voor alcoholgebruik.
- Een uitsplitsing naar woonplaats of regio is niet beschikbaar in deze enquête.
Alcoholgebruik naar Regio/GGD-regio
De onderstaande tabel geeft een samenvatting van regionale spreiding in drinkgedrag onder volwassenen (18+), op basis van gegevens uit 2022–2023.
| Regionaal kenmerk | Voldoet aan richtlijn (%) | Overmatig drinken (%) | Zwaar drinken (%) |
|---|---|---|---|
| Flevoland (laagste zwaar) | 50,5 | 5,2 | 5,9 |
| Zuid-Holland Zuid | 48,9 | 5,6 | 6,4 |
| Zeeland | n.v.t. | n.v.t. | 6,5 |
| Hart van Brabant | 38,3 | n.v.t. | n.v.t. |
| Hollands‑Noorden | 38,4 | 8,0 | 12‑13 |
| Amsterdam | 49,3 | 8,5 | 13,1 |
| Twente | n.v.t. | 8,5 | 13,1 |
| Brabant‑Zuidoost | 38,4 | n.v.t. | 12,1 |
- Richtlijn (% drinkt ≤ 1 glas/dag), overmatig (wekelijks > 14/21 glazen) en zwaar drinken (minstens 1×/wk ≥ 4/6 glazen) per GGD‑regio
De tekst gaart onder de video verder >>
Bronnen:
Trimbos Instituut, Welingelichtekringen
We schreven eerder over alcohol >>
Schade door alcohol: ‘Hoeveel hersencellen verlies je door drank?
24 juni 2024 – De meeste mensen weten wel dat alcohol schadelijk is voor de hersenen. En toch komt het weleens voor dat je toch te diep in het glaasje kijkt. Ook onze lezers overkomt het weleens. Hoe schadelijk alcohol is voor onze hersenen zochten we voor je uit.
door Ilse Bloemendal
Hoeveel hersencellen verlies je als je dronken bent? Overmatig alcoholgebruik leidt echter tot aanzienlijke en langdurige schade aan de hersenen, waaronder geheugenverlies, cognitieve stoornissen en zelfs dementie. Verantwoord omgaan met drank en het volgen van aanbevolen richtlijnen voor veilig drinken is daarom van groot belang.
Invloed van alcohol op de hersenen van verschillende leeftijden
Je wist het waarschijnlijk al, maar we kunnen het niet anders verwoorden dan dit. Alcohol heeft schadelijke effecten op de hersenen van zowel kinderen, jongeren als volwassenen, op zowel korte als lange termijn. Deze schade kan zich manifesteren in veranderingen in hersenstructuur, -grootte en -activiteit, evenals in cognitief functioneren.
Onzekerheid over blijvende schade bij jongeren
Bij jongeren is nog niet duidelijk of de door drank veroorzaakte veranderingen blijvend zijn. Soms kan de schade gedeeltelijk omkeerbaar zijn, maar er is meer onderzoek nodig om dit te bevestigen. Voorlichting en preventie zijn daarom cruciaal om de ontwikkeling van jongeren te beschermen. Het is daarom super goed dat de alcoholgrens naar 18+ is gegaan.
Tekst gaat verder onder de video >>
Alcohol en zwangerschap
Het drinken tijdens de zwangerschap kan schadelijk zijn voor de hersenen van het ongeboren kind. Jongeren en jongvolwassenen, wier hersenen nog in ontwikkeling zijn, lopen risico op verstoring van hun hersenontwikkeling en kunnen een grotere kans hebben op problematisch alcoholgebruik later in hun leven.
Langdurig overmatig alcoholgebruik bij volwassenen
Bij volwassenen kan langdurig overmatig alcoholgebruik ernstige gevolgen hebben voor de hersenactiviteit, -structuur en het denkvermogen. Een extreem voorbeeld hiervan is het Korsakov-syndroom, veroorzaakt door een langdurig tekort aan vitamine B1 en magnesium als gevolg van een eenzijdig dieet. Dit leidt tot geheugenverlies en heeft invloed op redeneren, gedrag en emoties. Mensen die jarenlang meer dan de aanbevolen hoeveelheid alcohol drinken, kunnen intellectuele veranderingen ondervinden, vaak eerder opgemerkt door hun omgeving dan door henzelf.
Voor volwassenen is het verstandig om matig te drinken, met een maximum van 1 tot 2 glazen per dag. Regelmatige alcoholvrije periodes, zoals een maand lang geen alcohol drinken, helpt ook om schade te voorkomen.
Onomkeerbare schade door alcohol
Sommige vormen van hersenschade door alcohol zijn onomkeerbaar, zoals blijvende cognitieve stoornissen en geheugenproblemen. Andere vormen, zoals structurele veranderingen in de hersenen, kunnen deels herstellen na het stoppen met drinken.
Alcohol verstoort de werking van neurotransmitters in de hersenen, wat leidt tot problemen met geheugen, concentratie en organisatorische vaardigheden. Bovendien kan alcohol de hersenstructuur veranderen, wat blijvende schade kan veroorzaken. Matig alcoholgebruik is daarom cruciaal om hersenschade te voorkomen en het verstand scherp te houden.
Tekst gaat verder onder de post >>
Waarom alcohol tolerantie afneemt met de leeftijd
Oudere mensen krijgen vaak minder aandacht als het gaat om alcoholgebruik, terwijl het aantal dagelijkse drinkers en problematische drinkers onder 55- en 65-plussers toeneemt.
Toename van alcoholgebruik bij 55-plussers
- Ongeveer 25% van de Nederlanders tussen 55 en 75 jaar drinkt dagelijks alcohol, volgens cijfers van het Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid. 10 jaar geleden was dit nog maar 1 op de 8.
- De leeftijdsgroep van 55-65 jaar vertoont het meest problematische drinkgedrag: 15,6% van de mannen en 9,2% van de vrouwen in deze groep drinken respectievelijk meer dan 21 en 14 glazen per week. Deze percentages zijn hoger dan bij jongere leeftijdsgroepen.
- Hogere opleidings- en inkomensniveaus bij 55-plussers correleren met een hoger percentage dagelijkse drinkers en zware drinkers (minstens 1 keer per week 6 glazen op een dag). Het aantal drinkende vrouwen van 65 jaar en ouder neemt ook toe.
Wanneer extra voorzichtig zijn met alcohol?
- Gebruik als slaapmiddel: Problemen zoals moeilijk inslapen, slaapapneu of vroeg ontwaken worden met de leeftijd vaker. Hoewel alcohol kan helpen sneller in slaap te vallen, leidt het tot een minder diepe slaap, wat resulteert in minder uitgeslapen wakker worden. Regelmatig gebruik kan tot tolerantie en afhankelijkheid leiden.
- Omgaan met stress en eenzaamheid: Alcohol kan tijdelijk verlichting bieden bij stress, eenzaamheid of depressieve gevoelens, maar verergert op de lange termijn de negatieve gevoelens.
- Vrije tijd en alcohol: Veranderende routines, vooral bij pensioen, kunnen meer gelegenheden bieden om te drinken, wat kan leiden tot een toename van alcoholgebruik zonder dat het direct opvalt.
Effecten van alcohol op oudere mensen
Met de leeftijd verandert ook hoe het lichaam en de hersenen op alcohol reageren. Oudere mensen hebben minder lichaamsvocht en relatief meer vet, wat de opname van alcohol beïnvloedt. De lever en nieren werken minder efficiënt, en de lichamelijke weerstand neemt af. De verhoogde doorlaatbaarheid van de bloed-hersenbarrière maakt het zenuwstelsel gevoeliger voor alcohol. Daarnaast leidt verlies van neuronen tot verminderde cognitie en motorische vaardigheden. Hierdoor voel je sneller de effecten van alcohol, raak je sneller dronken en heeft je lichaam meer tijd nodig om alcohol af te breken en te herstellen van de effecten.
Grotere gezondheidsrisico’s
- Bloeddruk- en hartproblemen: Regelmatig of dagelijks drinken verhoogt de bloeddruk en kan de werking van bloeddrukmedicatie verstoren.
- Diabetes: Veelvuldig alcoholgebruik verhoogt het risico op diabetes type 2, vooral bij een ongezonde levensstijl. Matig drinken kan dit risico verlagen, maar diabetespatiënten moeten voorzichtig zijn om bloedsuikerschommelingen te voorkomen.
- Hoog cholesterol: Regelmatig alcoholgebruik verhoogt het cholesterolgehalte. Mensen met een hoog cholesterol kunnen beter zo min mogelijk drinken.
- Kanker: Alcoholgebruik verhoogt het risico op verschillende soorten kanker, vooral in combinatie met roken.
- Mentale gezondheid: Alcohol kan leiden tot depressie, angst en slaapproblemen, en kan ademhalingsproblemen tijdens de slaap verergeren.
- Alcohol en medicijnen: Alcohol kan de werking van sommige geneesmiddelen versterken of verzwakken, wat leidt tot een verhoogd risico op bijwerkingen en gezondheidsproblemen.