HET THEATER VAN DE WREEDHEID
Artaud en de ondergang van de avantgarde
Henk Oosterling 1991
“Artaud en het theater van de wreedheid" in: Uitgave De Kapel II (grootformaat), Den Haag, p. 22-25
In 1901 krijgt de dan vijfjarige Antonin Artaud hersenvliesontsteking. Hij raakt verslaafd aan de opium die hij tegen de ondragelijke pijn moet slikken. Zijn leven lang wordt hij gekweld door de vreselijkste hoofd- en zenuwpijnen, waardoor volgens de toenmalige psychiatrie zijn geest volledig ontwricht raakt. In 1937 wordt hij dan ook in een psychiatrische kliniek opgesloten, waaruit hij pas negen jaar later wordt ontslagen. Er resten hem nog twee jaren. In 1948 sterft hij aan kanker. Hoe vreemd het ook moge klinken: ondanks Artauds Nietzschiaanse bewering dat wreedheid samenvalt met het leven, betreft de wreedheid waar hij op doelt als hij rond 1930 zijn revolutionaire ideeën over een nieuw soort theater ontvouwt geenszins het door hem doorstane leed. Wreedheid veronderstelt intentionaliteit: een god, het lot of een menselijk bewustzijn, dat zich god waant en pretendeert het lot van anderen naar hun hand te kunnen zetten. Daarom bestempelen we dierlijk gedrag doorgaans niet als wreed, tenzij we in het spel van de kat met de muis onze eigen weinig fijnzinnige lust tot beheersen herkennen. Soortgelijke gedragingen bij mensen ervaren we blijkbaar wel als wreed, omdat de handelingen ingegeven kunnen zijn door een meedogenloze strategie, door bewuste keuzes. Wreedheid veronderstelt dus vrijheid, doelgerichte planning en bewuste overweging. Toch is het voor Artaud niet een goddelijk of menselijk bewustzijn waartoe wreedheid te herleiden is. Geheel in overeenstemming met een tendens in de westerse filosofie, die zich vanaf het midden van de 19e eeuw in toenemende mate heeft doorgezet, richt hij zijn aandacht op de bepalende invloed van betekenisgevingsprocessen voor het bewustzijn: dat wat wij, gewone stervelingen, doorgaans taal noemen. Lichamelijkheid en wreedheid verwijzen in Artauds theatrale universum vooral naar taal en zingeving.
- Bronnen:
-
http://www.henkoosterling.nl/artaud-kapel.html