Bron: © Canva. Merk jij veel van de polarisatie in Nederland?
Eerder schreven wij over de verdeeldheid in Nederland en hoe we ons groen en geel ergeren aan extremen en scherpe uitingen. Inmiddels blijkt uit onderzoek en recente politieke signalen dat de situatie complexer is.
Daadwerkelijke polarisatie is niet zo diepgaand als vaak wordt gedacht, maar de perceptie, spanningen en incidenten nemen wel toe.
Polarisatiepaniek en bubbels onder hoogopgeleiden
Onderzoeker Quita Muis van Tilburg Universiteit noemt het fenomeen ‘polarisatiepaniek’. Volgens haar is er van diepgaande polarisatie in Nederland geen sprake. Kernwaarden van Nederlanders, over thema’s als gendergelijkheid, abortus, euthanasie, immigratie en homoseksualiteit, blijven stabiel en meningen worden niet extremer.
Wat wél opvalt, is dat hoogopgeleiden zich vaker terugtrekken in een eigen sociale en culturele bubbel. Dit versterkt het gevoel van afstand tot andere groepen en voedt de perceptie van polarisatie. Hoogopgeleiden identificeren zich sterker met hun status en hebben vaak meer vertrouwen in de politiek, terwijl laagopgeleiden kritischer zijn. Zo ontstaat een kloof tussen theoretisch en praktisch ingestelde burgers, die vaak groter lijkt dan in werkelijkheid.
Wat is polarisatie nou eigenlijk? Bekijk het hier in onderstaande video en lees daarna verder >>
De rol van media en sociale media
Sociale media versterken het gevoel van polarisatie. Mensen volgen vooral gelijkgestemden en krijgen constant bevestiging van hun eigen ideeën. Hierdoor ontstaan ‘echo kamers’ waarin nuances en tegengeluiden weinig ruimte krijgen.
In het dagelijkse leven betekent dit dat veel Nederlanders discussies over gevoelige onderwerpen zoals racisme, LHBTIQ+-rechten of stikstof vermijden, vooral met vrienden, familie of collega’s, om conflicten te vermijden. De angst voor spanning en sociale uitsluiting kan zo groter zijn dan de daadwerkelijke inhoudelijke meningsverschillen.
Polarisatie in politieke context: geweld en bedreigingen
Recent heeft premier Schoof de polarisatie in Nederland expliciet benoemd als zorg van het demissionaire kabinet. Tijdens een persconferentie sprak hij over de toenemende intolerantie en benadrukte hij het belang van de dialoog:
Je kunt niet tolerant zijn tegenover intolerantie. De intolerantie neemt alleen maar toe. Geweld kan nooit vergoelijkt worden.
Schoof waarschuwde dat ook in Nederland politici ernstig bedreigd worden: door dierenactivisten, jihadisten, radicale groepen en individuen met extreemlinkse of -rechtse opvattingen. Zelfs journalisten, advocaten en kunstenaars krijgen te maken met beveiligingsmaatregelen. In de aanloop naar de verkiezingen op 29 oktober neemt de spanning toe en zijn extra voorzorgsmaatregelen nodig, zoals politiebegeleiding bij openbare optredens en alarmknoppen voor politici. De premier wijst op het belang van het behouden van de vrijheid van meningsuiting:
Niemand verdient het om vermoord te worden, en zeker niet om politieke opvattingen. De democratie in Nederland staat en leeft bij de vrijheid van meningsuiting.
Bekijk hier meer over de toenemende polarisatie in Nederland en lees daarna verder >>
Voorbeelden van bedreigingen
- BBB-lijsttrekker Van der Plas kreeg handgeschreven doodsbedreigingen en dreigementen van een dierenrechtenactivist.
- PVV-leider Wilders ontvangt veel bedreigingen vanuit islamistische hoek.
- Oud-minister Veldkamp kreeg persoonlijke dreigingen en kritische posters van Oxfam Novib.
Volgens Schoof is het aantal bedreigingen hoger dan 10 jaar geleden en geldt beveiliging inmiddels als vast onderdeel van het politieke werk.
Perceptie versus realiteit
Nederland is op kernwaarden en opvattingen over maatschappelijke kwesties minder gepolariseerd dan veel mensen denken. Wel neemt de perceptie van polarisatie toe door bubbels onder hoogopgeleiden, media-aandacht en sociale media. Tegelijkertijd zijn de recente bedreigingen richting politici en publieke figuren een ernstig signaal dat spanningen en intolerantie serieus moeten worden genomen.
Het advies blijft: blijf in gesprek, luister naar elkaar en laat ongemak niet de boventoon voeren. Polarisatie hoeft geen vanzelfsprekendheid te zijn. Het is vooral een kwestie van perceptie, houding en dialoog.
Bronnen:
NOS, SIRE, Continu Onderzoek Burgerperspectieven (COB)
Eerder schreven wij over de verdeeldheid in Nederland >>
Polarisatie in Nederland, we ergeren ons groen en geel
15 mei 2023 – We maken ons steeds meer zorgen over de polarisatie, de spanningen en tegenstellingen tussen de verschillende bevolkingsgroepen in de samenleving. Verslechterde omgangsvormen in het politieke debat en de verharding op social media zijn hier de grootste veroorzakers van. We ergeren ons groen en geel aan extreme en radicale uitingen.
door Ad Killian
Discussie in de samenleving
Er is veel discussie over immigratie, integratie en de rol van religie in de samenleving. Deze onderwerpen liggen gevoelig en steeds meer mensen hebben hierover sterke opvattingen. Door de manier waarop politici hierover spreken, wordt het gevoel van polarisatie versterkt. Je ziet dat terug in het groeiende geweld op straat, tegen de politie en langs de voetbalvelden. Op social media platforms als Twitter en Facebook worden onomwonden extreme meningen en opvattingen gedeeld. Mensen sluiten zich daar makkelijk aan bij gelijkgestemden, wat voor een sneeuwbaleffect zorgt. Mensen nemen alleen nog maar informatie tot zich die hun eigen visie bevestigt en weinig ruimte meer biedt voor een open dialoog. Het resultaat is dat mensen zich ingraven in hun eigen ideeën met weinig oog voor nuance.
5 gevolgen van polarisatie
1. het leidt tot meer onbegrip tussen verschillende groepen
2. tot een gebrek aan vertrouwen
3. tot een gevoel van spanning in de samenleving
4. het kan ook de politieke besluitvorming bemoeilijken
5. minder ruimte is voor compromissen en overeenstemming
Veel mensen maken zich zorgen over de manier van samenleven in ons land. Het Continu Onderzoek Burgerperspectieven (COB) laat zien dat driekwart van de Nederlanders denkt dat meningsverschillen over maatschappelijke kwesties steeds groter worden. Wetenschappelijk onderzoek spreekt dat beeld echter tegen. Op veel onderwerpen is meer overeenstemming dan mensen denken en onderlinge verschillen in opvattingen groeien niet. In de manier van samenleven gaan zaken goed, zoals onderlinge hulpvaardigheid.
Hardere toon en scherpe uitingen
Uit de groepsgesprekken en enquêtes die het SCP hield, blijkt dat de zorgen van mensen over polarisatie vooral gaan over de omgangsvormen in het politieke en maatschappelijke debat zoals:
- De harde toon van het debat
- Het niet goed naar elkaar luisteren
- Het vasthouden aan het eigen gelijk
Daarnaast blijkt dat veel mensen zich ergeren aan ‘in hun ogen’ extreme uitingen. Mensen ervaren dat vooral kleine groepen met een harde toon veel aandacht vragen en krijgen, onder meer in de media. Zij hebben soms begrip voor groepen die van zich laten horen, omdat ze worden achtergesteld of omdat er niet naar hen wordt geluisterd. Toch overheerst bij veel mensen ongeduld en ergernis over fel verwoordde meningen en harde protestacties.
Wat moet je doen als polarisatie te dichtbij komt? >>
Discussies met vrienden en familie ontwijken
Terwijl de polarisatie en verharding in het politieke debat en op (sociale) media breed worden gevoeld, zijn de ervaringen in de eigen leefomgeving wisselend. Mensen geven aan dat het komt, omdat ze zich meestal omgeven met gelijkgestemden. Maar men ontwijkt vaak discussies met vrienden, familie en collega’s over lastige kwesties, om conflicten te vermijden. Het maakt hierbij wel uit om wie en waarover het gaat. Als iemand persoonlijk geraakt wordt door een onderwerp, is het lastiger de discussie hierover te vermijden. Zoals bijvoorbeeld over racisme, LHBTIQ+ rechten of stikstof. Mensen in een meerderheidspositie kunnen zich vaak makkelijker veroorloven om zich te onttrekken aan het debat over deze thema’s. Corona vormde een uitzondering. Het raakte iedereen en discussies over vaccineren zorgden in de persoonlijke kring voor spanningen.
Niet alles direct polarisatie noemen
Het is volgens het SCP belangrijk om in het politieke debat een harde toon en vijandige houding te vermijden. ‘Daarnaast doen zowel media als politiek er goed aan om meningsverschillen niet meteen polarisatie te noemen. Verschillen in meningen en opvattingen zijn er altijd en horen bij een democratie. Het benadrukken van tegenstellingen kan echter verschillen onnodig uitvergroten.’