Bron: © Canva. Oversterfte heeft meerdere mogelijke oorzaken.
Oversterfte is een term die je de afgelopen jaren vaak voorbij ziet komen. In Nederland overlijden er sinds de coronapandemie meer mensen dan statistisch verwacht. In 2024 zijn dat er zo’n 15.000 meer dan normaal. Dat roept vragen op. Wat veroorzaakt die oversterfte? En welke gevolgen heeft dat voor de samenleving?
Je stuit op verschillende theorieën. Sommige mensen leggen een direct verband met coronavaccinaties. Tegelijkertijd geven wetenschappelijke instituten en de overheid aan dat juist die vaccinaties duizenden sterfgevallen hebben voorkomen. Wat moet je nu geloven?
Wat is oversterfte precies?
Oversterfte betekent dat er in een bepaalde periode meer mensen overlijden dan je op basis van historische cijfers mag verwachten. Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) vergelijkt elke week het werkelijke aantal sterfgevallen met het verwachte aantal, gebaseerd op gegevens uit eerdere jaren. Als het verschil structureel hoger is, spreek je van oversterfte.
In 2024 ligt dat verschil op ongeveer 15.000 extra doden. Ook in de jaren daarvoor, vanaf 2020, zie je een soortgelijk beeld. Tijdens pieken van coronagolven spong de sterfte omhoog, maar ook daarbuiten blijft het aantal overlijdens hoger dan normaal.
Wat zegt het CBS?
Het CBS noemt meerdere mogelijke oorzaken. Natuurlijk speelt COVID-19 zelf een grote rol. Tijdens coronagolven zie je een duidelijke piek in sterfte, vooral onder ouderen en kwetsbare groepen. Maar ook daarna blijft het sterftecijfer verhoogd.
Het CBS wijst daarnaast op andere factoren. Denk aan uitgestelde zorg, een hogere griepgolf in sommige jaren, warmtestress door extreme hitte en het algemene verouderingsproces van de bevolking. Volgens het CBS is er geen directe aanwijzing dat vaccinaties leiden tot verhoogde sterfte.
Waar komt het wantrouwen vandaan?
Toch blijven sommige mensen geloven dat de coronavaccinaties bijdragen aan oversterfte. Op sociale media verschijnen berichten over mogelijke bijwerkingen of hartproblemen na vaccinatie. Ook enkele artsen uit binnen- en buitenland spreken zich hierover uit.
Maar hun claims worden meestal niet ondersteund door grote, onafhankelijke onderzoeken. De Gezondheidsraad, het RIVM en internationale instanties zoals de WHO geven aan dat de voordelen van vaccinatie nog steeds opwegen tegen de risico’s. Ernstige bijwerkingen komen zelden voor en worden nauwkeurig gemonitord.
Wat blijkt uit wetenschappelijk onderzoek?
Het Nederlands Instituut voor Onderzoek van de Gezondheidszorg (Nivel) voert in opdracht van de overheid analyses uit. Een onderzoek uit 2023 laat zien dat vaccinaties tienduizenden ziekenhuisopnames en sterfgevallen hebben voorkomen, vooral onder 60-plussers en kwetsbare mensen.
Citaat uit het Nivel-rapport: “In het najaar van 2021 en voorjaar van 2022 is een duidelijke daling in COVID-gerelateerde sterfte zichtbaar, parallel aan de boostercampagne. Dit bevestigt het beschermend effect van vaccinatie bij ouderen.”
Daarnaast wordt er op basis van overlijdensdata geen significant verhoogd risico op hartproblemen aangetroffen na vaccinatie, behalve bij jonge mannen na een tweede prik met Moderna. Die risico’s zijn inmiddels opgevangen in het vaccinatiebeleid.
Zorg onder druk en maatschappelijke onrust
Als er structureel meer mensen overlijden dan verwacht, zie je dat terug in verschillende sectoren. De zorg staat onder druk, crematoria draaien overuren en nabestaanden komen in wachtrijen voor uitvaartdiensten terecht. Ook de overheid denkt na over de gevolgen voor pensioenen, woningmarkt en arbeidsmarkt.
Daarnaast voedt onduidelijkheid over de oorzaken maatschappelijke onrust. Mensen verliezen vertrouwen in instituten, wetenschappers en beleidsmakers. Juist daarom pleit de Tweede Kamer voor meer onafhankelijk onderzoek naar oversterfte. Het Ministerie van Volksgezondheid laat in 2024 een breed onderzoek uitvoeren, waarbij ook long COVID, uitgestelde zorg en vaccinatie-effecten worden meegenomen.
Lees verder onder de video >>
Praat met je huisarts
Het is begrijpelijk dat er twijfels ontstaan als er verschillende verklaringen opdoemen. Baseer je op betrouwbare bronnen. Wetenschappelijke instituten hebben baat bij transparantie en worden gecontroleerd door onafhankelijke instanties. Hoewel geen enkel medisch product zonder risico’s is, zijn de risico’s van het coronavirus zelf vele malen groter gebleken dan de mogelijke bijwerkingen van het vaccin.
Heb je zorgen over vaccinatie of gezondheid? Praat er dan over met je huisarts. En volg het nieuws via media die zich baseren op feiten, niet op geruchten.
Startpagina geeft geen medisch advies. Raadpleeg bij gezondheidsklachten altijd een arts.
Bronnen:
CBS, Nivel, RIVM, Ongehoord Nederland