Bron: © Canva. Op het platteland is de impact van droogte het meest voelbaar
Het klimaat in Nederland verandert sneller dan veel mensen beseffen. Droge lentes, hete zomers en steeds minder betrouwbare neerslagpatronen zorgen ervoor dat het grondwaterpeil onder druk staat. Die ontwikkeling raakt niet alleen boeren op het platteland, maar ook bewoners en beleidsmakers in de stad. Hoe zorgen we ervoor dat Nederland niet verdroogt?
En welke maatregelen zijn nu nodig om de waterbalans te herstellen?
Watertekorten in een waterland als Nederland?
Hoewel Nederland bekendstaat als waterland met grote rivieren, een dicht netwerk van sloten en kanalen, en een lange kustlijn – ontstaan er toch steeds vaker regionale watertekorten. Dat komt vooral doordat het water dat binnenkomt vaak niet lang blijft: regenwater wordt snel afgevoerd naar zee via stuwen, gemalen en sluizen.
Grondwaterpeil zakt, terwijl vraag naar water toeneemt
Dat systeem is eeuwenlang gebouwd om overstromingen te voorkomen, maar werkt ons nu deels tegen in tijden van droogte.
Bovendien valt de neerslag steeds minder gelijkmatig over het jaar en verdampt er door hogere temperaturen meer water dan vroeger. Het resultaat: het grondwater zakt, terwijl de vraag naar water juist toeneemt.
Van natte delta naar watertekort
Nederland staat bekend als waterland, met rivieren, sloten en een hoge grondwaterstand. Maar die reputatie begint te kantelen. Door het opwarmende klimaat verdampt er meer water, terwijl regenbuien heviger maar korter worden.
Dat betekent: minder infiltratie in de bodem en snellere afvoer naar zee. Het gevolg? Een structureel dalend grondwaterpeil in grote delen van het land.
Lees ook het recentelijke artikel over: Nederland wil 4 kerncentrales.
Bomen en groenstroken zakken weg
Vooral in de zandgronden van Brabant, Limburg en Gelderland is het effect zichtbaar. De natuur verdroogt, sloten vallen droog en boeren moeten vaker beregenen.
In stedelijke gebieden zakken bomen en groenstroken weg, terwijl funderingen schade oplopen. De druk op het beschikbare grondwaterpeil neemt toe en dat zorgt voor spanningen.
Boeren op het droge
Op het platteland is de impact van droogte het meest voelbaar. Boeren hebben grondwater nodig om gewassen te laten groeien, maar mogen in droge perioden soms geen water meer oppompen.
Vooral bij onttrekkingsverboden komen zij in de knel. Dat leidt tot lagere opbrengsten, financiële schade en frustratie over overheidsbeleid dat de landbouw zou beknotten.
Bodem minder veerkrachtig
Tegelijk groeit het besef dat de landbouw zelf ook moet verduurzamen. Bodems die intensief zijn bewerkt, houden minder water vast. Kunstmest en verdichting maken de grond minder veerkrachtig. Daarom experimenteren steeds meer boeren met maatregelen zoals:
- Verhogen van het organisch stofgehalte in de bodem;
- Aanleggen van greppels en poelen;
- Kiezen van droogteresistente gewassen;
- Aanpassen van bewerkingsmethoden.
Ook de waterschappen stimuleren dit met subsidies en educatie, want het herstel van de sponswerking van de bodem is essentieel.
Steden zoeken verkoeling
Ook steden kampen met de gevolgen van droogte en hitte. Groene parken verdrogen, bomen sterven af en bewoners ervaren hittestress. Bovendien kunnen hevige regenbuien het riool overbelasten, juist omdat de bodem door droogte verhardt en minder water opneemt.
Om de waterbalans te herstellen, nemen gemeenten uiteenlopende maatregelen:
- Vergroenen van straten, daken en schoolpleinen;
- Afkoppelen van regenpijpen van het riool, zodat regenwater in de bodem kan zakken;
- Aanleg van wadi’s (wateropvang in groenstroken) en infiltratiekratten;
- Waterdoorlatende bestrating en minder asfalt;
- Campagnes voor bewoners om regentonnen te plaatsen of de tuin te ontharden.
Lees ook: Ontvang subsidie met regenwater opvangen.
Rotterdam, Amsterdam en Nijmegen gelden als voorlopers met hun klimaatadaptieve plannen. Maar ook kleinere steden zoals Amersfoort, Zwolle en Deventer zetten vol in op waterbewust bouwen en inrichten.
Gedeelde verantwoordelijkheid
De balans tussen watergebruik, natuurbehoud en beschikbaarheid van grondwater vraagt om samenwerking. In het Nationaal Water Programma 2022–2027 staat het behoud van voldoende grondwater centraal. Provincies, waterschappen en gemeenten hebben afspraken gemaakt om het water langer vast te houden en minder snel af te voeren.
Ook worden grondwaterwinningen van drinkwaterbedrijven onder de loep genomen. In sommige gebieden is de vraag groter dan de aanvoer, wat leidt tot verlaging van de grondwaterstand. Daarom wordt gewerkt aan alternatieve bronnen, zoals oppervlaktewaterzuivering of waterbesparing bij huishoudens.
Verandering vraagt aanpassing
Klimaatverandering is geen toekomstprobleem, maar een realiteit. Het beïnvloedt hoe we wonen, boeren en bouwen. De droogte van 2018, 2020 en 2022 heeft laten zien dat Nederland kwetsbaar is en dat het grondwatersysteem op de schop moet.
De oplossingen liggen deels in technologie, zoals slimme stuwen, infiltratiesystemen en datagedreven monitoring. Ook in gedrag: meer bewustzijn bij burgers, ondernemers en bestuurders.
Klimaatadaptatie vraagt lange adem, politieke keuzes én draagvlak.
Wat kun jij doen?
Lees verder onder de video >>
Overweeg een regenton, kies voor een groene tuin, stem bij gemeenteraadsverkiezingen op waterbewust beleid. Want of je nu in een rijtjeshuis woont of op een boerderij: grondwater is van ons allemaal.
Bronnen:
KNMI, Klimaatadaptatienederland, Rijksoverheid, NOS