Vliegt een vlieg zomaar rond?

Puur instinctieve gedragspatronen (genetisch vastgelegde gedragspatronen bij soortspecifieke prikkels) zijn erg belangrijk bij insecten, zeker in snel veranderende omstandigheden. Zelfs mensen zijn gedwongen zich instinctief te gedragen, als ze zich plotseling in onbekende omstandigheden bevinden.

Toch kunnen insecten ook leren en ze leren hun omgeving kennen, ook met behulp van leren gecombineerd met genetisch vastgelegde methodes. Neem als voorbeeld de bijenwolf, een wesp die gaatjes in het zand graaft, dan een bij opzoekt. De bij wordt in het gaatje begraven, de wesp legt er een eitje op en gaat weer op zoek naar een nieuwe bij. Om het nest weer terug te kunnen vinden moet de wesp een innerlijke kaart van de omgeving hebben. De Nederlander Tinbergen heeft daar in het Hulshorster Zand uitgebreid onderzoek naar gedaan, waarbij hij onderzocht welke terreinkenmerken de wesp gebruikt om de nestopening terug te vinden.

Insecten kennen zelfs vormen van sociaal leren, wat inhoudt dat ze dingen leren van soortgenoten. Een vroeg voorbeeld daarvan is de bijendans onderzocht door Karl von Frisch, waarbij terugkerende bijen door een rituele dans de andere bijen kunnen vertellen waar de voedselplanten zich bevinden. Bij dit gedrag speelt het instinct (aangeboren, vaste gedragspatronen) natuurlijk ook een belangrijke rol, want de bijen hoeven niet te leren hoe ze de dans uit moeten voeren en hoe ze er op moeten reageren.

Er is ook wat recent onderzoek naar sociaal leren bij insecten. Het meeste onderzoek richt zich op sluipwespen, mieren en bijen, wat verwante groepen met complex en soms ook sociaal gedrag, maar zelfs bij kortlevende insecten met zeer kleine hersenen als de fruitvlieg is leergedrag vastgesteld.