Wat is nou eigenlijk een 'haverklap'?

Er zijn meerdere mogelijke betekenissen. Sommigen denken aan een verband met het dorsen; om de haverklap zou dan eigenlijk duiden op elke tweede klap tijdens het dorsen van het graan met de dorsvlegel. Anderen zien een verband met de haverklep/haverklap; dat zou een leren mondbak met voer zijn die om de hals van een paard werd gehangen. Een koetsier hing deze mondbak op min of meer vaste tijden bij zijn paard om, en vandaar kon om de haverklep/haverklap 'telkens' gaan betekenen.

Om de haverklap betekent 'telkens weer, elk ogenblik'. Het heeft vaak een negatieve bijklank: iets gebeurt zó vaak dat het in al z'n voorspelbaarheid vervelend wordt. De oudste vorm van deze uitdrukking is om een haverklap; de vorm met de komt pas sinds 1950 (de zevende druk) in Van Dale voor.

F.A. Stoett vermoedt dat klap in haverklap een verkorting is van klapvlies, dat 'zaadhulsel' betekende, en vandaar als 'kleinigheid' kon worden opgevat. Om een haverklap zou dan 'om een nietigheid' hebben betekend, en vervolgens 'ieder ogenblik, telkens'. Het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) geeft een vergelijkbare verklaring en verwijst naar de verwante uitdrukkingen om een haverslag, om een haverkaf en om een haverstro, die al wat langer voorkomen; ook daarin gaat het steeds om afval of overblijfselen van haver.

Het is oorspronkelijk een Friese uitdrukking en luidde: 'om in aveklap'. Het eerste deel ervan is een afkorting van avemarij, oorspronkelijk Ave-Mariagebed. Het tweede deel is het verouderde klappen van een klok. Het gaat hierbij dus om de avemariaklok, de klok die oproept tot het bidden van het Ave Maria, en de regelmaat waarmee die klok klepte. Omdat het eerste lid van het woord in deze uitdrukking niet meer herkend werd, zeker na de Hervorming, kon het volksetymologisch vervormd worden tot haver. Dat werd daarbij mede beïnvloed door de oudere uitdrukking om een haverstro ‘om een kleinigheid’, later ook ‘ieder ogenblik’ en dus synoniem met om een haverklap.

Woorden kunnen op allerlei manieren onstaan. En uit de klank van een woord is de betekenis ons meestal wel duidelijk. Maar we kunnen toch lelijk gefopt worden. Een mooi voorbeeld is de uitdrukking 'om de haverklap'.

Je denkt dan al gauw aan een paard dat telkens een klap krijgt of iets dergelijks. Maar haver was ooit 'Avé' en dat klappen slaat op klepperen, een klokje luiden. Het was dus oorspronkelijk telkens als het kleine Angelusklokje luidde. En dat gebeurde kennelijk veel!