Hoe kan het dat sommige mensen erg snel verslaafd worden en anderen weer niet?

De belangrijkste factor voor het ontstaan van een verslaving ligt in het brein. Preciezer: in de gevoeligheid van de nucleus accumbens, het ‘genotscircuitje’ diep in een gedeelte van onze hersenen dat evolutionair gezien al heel oud is. Wanneer we iets doen dat goed is voor overleving – eten, drinken, seks hebben –, zorgt dat circuitje voor het vrijkomen van de neurotransmitter dopamine. Dit geluksstofje geeft een lekker gevoel en motiveert bovendien om hetzelfde gedrag te herhalen. Het schreeuwt als het ware: ‘Ja, dat was fijn! Nog een keer!’

Hoe sterk iemand dat euforische verlangen ervaart, hangt af van het aantal dopamine­ receptoren. Over het algemeen geldt: hoe meer van die receptoren, hoe minder dopamine er nodig is voor hetzelfde effect. Mensen met veel receptoren worden bij wijze van spreken al enthousiast van een boterham met Duo Penotti, terwijl mensen met een minder geavanceerd receptor netwerk daar minimaal een Puccini-bonbon voor nodig hebben.

Drugs ‘kapen’ het natuurlijke beloningssysteem door het wel vijf tot tien keer sterker te prikkelen dan de lekkerste bonbon of de beste vrijpartij. Mensen met veel dopamine receptoren vinden deze stimulatie al snel too much. Zij halen al zoveel plezier uit gewone dingen, dat ze extra stimulatie niet nodig hebben of zelfs onplezierig vinden. Voor mensen met minder receptoren is overstimulatie juist fijn: ze raken in extase op een manier die ze normaal nooit meemaken.

Mensen met een lage receptor dichtheid vallen dus eerder voor de verleidingen van drugs. Het vervelende is dat verslavende stofjes bij herhaald gebruik het aantal dopamine receptoren nog eens extra verlagen. Dit noem je downregulatie. Gebruikers met een toch al een zwak receptor ­systeem hebben nu nog sterkere prikkels nodig om zich prettig te voelen. Dus nemen ze een hogere dosis, waardoor het aantal receptoren nóg meer afneemt – en een verslaving is geboren.