De linkse oppositiepartijen in de Tweede Kamer ruiken hun kans nu Nederland kreunt en steunt onder het kabinet Mark Rutte IV. Denk aan de toeslagen affaire, de CO2- en woningcrisis en het drama rond de gaswinning in Groningen. Rutte’s coalitie zit in zwaar weer.
Het roept de vraag op wanneer links voor het laatst een vuist kon maken in Nederland.
Er is geen periode geweest waarin links alleen aan de macht was en de koers van het land kon bepalen. Progressief Nederland, de PvdA in het bijzonder, kijkt al een tijdje vanaf de zijlijn toe hoe in Den Haag de spelregels worden bepaald. Onder links verstaan we hier PvdA, GroenLinks en SP, DENK en de PvdD. D66 wordt beschouwd als een geval apart, omdat de partij zowel linkse als meer behoudende standpunten huldigt.
Links heeft niettemin de afgelopen decennia een rol van betekenis gespeeld in diverse kabinetten. Deze werden niet uitsluitend door progressieve partijen geleid. Het politieke klimaat in Nederland kenmerkt nu eenmaal door coalitieregeringen, waarbij verschillende partijen met elkaar samenwerken om een meerderheid te vormen. Even een duik in de tijd waarin het linkse gedachtengoed krachtig weerklonk.
Joop den Uyl bij de linkse partij: PvdA
1. Het kabinet Den Uyl (1973 – 1977). Dit was een coalitie van de PvdA, de KVP, ARP en PPR. De roemruchte Joop den Uyl van de PvdA was de minister-president. De regering voerde een progressief beleid, met onder meer hervormingen op het gebied van arbeidsrecht, onderwijs en gezondheidszorg.
2. In het kabinet Lubbers III (1989 – 1994) bezetten PvdA’ers Wim Kok (vice-minister-president en minister van Financiën), Aad Kosto (Justitie), Ien Dales (Binnenlandse Zaken) , Hans Alders (Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer), Ed van Thijn (Binnenlandse Zaken), Jo Ritzen (Onderwijs en Wetenschappen) , Relus ter Beek (Defensie), Hedy d’Ancona (Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur) en Jan Pronk (Ontwikkelingssamenwerking) belangrijke ministerposten.
Paarse coalitie met Wim Kok
3. Kabinet Kok I (1994 – 1998) trad aan onder aanvoering van oud-vakbondsleider Wim Kok. Kok vormde met D66 en VVD een zogenaamde paarse coalitie. Paars is de politieke mengkleur van het blauwe liberalisme en de rode sociaaldemocratie. Andere linkse PvdA ministers in Kok I waren Jo Ritzen (Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen), Ad Melkert (Sociale Zaken en Werkgelegenheid), Margreeth de Boer (Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer) en Jan Pronk (Ontwikkelingssamenwerking).
4. Kabinet Kok II (1998 – 2002) kleurde eveneens paars met PvdA, VVD en D66. PvdA ministers waren Wim Kok (Minister-president, Algemene Zaken) Bram Peper (Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties)
Klaas de Vries (Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties – Sociale Zaken en Werkgelegenheid), Jan Pronk (Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer) Tineke Netelenbos (Verkeer en Waterstaat), Willem Vermeend (Sociale Zaken en Werkgelegenheid) en Eveline Herfkens (Ontwikkelingssamenwerking).
Links samen met Balkende
5. De PvdA kwam ook aan bod in Balkenende IV (2007 – 2010) met Wouter Bos (Financiën), Guusje ter Horst (Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties), Ronald Plasterk (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap), Jacqueline Cramer (Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer) Bert Koenders (Ontwikkelingssamenwerking), Ella Vogelaar en Eberhard van der Laan (Wonen, Wijken en Integratie). De inmiddels overleden Eberhard maakte zich immens populair als burgemeester van Amsterdam.
6. Tot slot het kabinet Rutte-Asscher (2012 – 2017). PvdA’er Lodewijk Asscher werd viceminister-president en kreeg de portefeuille Sociale Zaken en Werkgelegenheid. PvdA-kopstukken Frans Timmermans – nu Eurocommissaris – en Bert Koenders bogen zich over Buitenlandse Zaken. Lilianne Ploumen bezette Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking en Ronald Plasterk Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Jeroen Dijsselbloem beheerde de staatskas en Jet Bussemaker bemoeide zich met Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.
Nooit de absolute macht gehad in het kabinet
Er zijn behoorlijke wat periodes geweest waarop links een essentiële rol heeft gespeeld in Nederland, maar nooit de absolute macht had. Kan de samenwerking tussen PvdA en GroenLinks met partijcoryfeeën als GroenLinks-leider Jesse Klaver en PvdA-Eurocommissaris Frans Timmermans daarin verandering brengen?
Je zult nu zien dat de partijen gaan kijken wat mogelijk is. “Hoe ziet de samenwerking er precies uit? Worden ze het eens over een gezamenlijk programma? Komen ze met een premiers kandidaat, bij de Tweede Kamerverkiezingen? Worden het dan 2 lijsten, maar later ook één fractie in de Tweede Kamer?”
De fusie tussen beide partijen is historisch te noemen na diverse mislukte pogingen. Maar op links hebben de kiezers meer alternatieven, dan alleen de PvdA-GroenLinks combinatie. Ze kunnen ook terecht bij Bij1, de SP, DENK of D66. Of de vergaande samenwerking tussen PvdA en GroenLinks ook gaat leiden tot het gedroomde succes en een links machtsblok, is nog geen uitgemaakte zaak. Wij blijven het volgen!
Heb je interesse in aanvullende informatie over de Tweede Kamer: dit boekenassortiment bestaat uit politieke biografieën.
Beeldmateriaal: nationaalarchief