Ga naar de inhoud

Ozonlaag herstelt zich, maar we moeten waakzaam blijven

ozonlaag Bron: © Canva. De ozonlaag voorkomt jaarlijks miljoenen gevallen van huidkanker.  

De ozonlaag is zich aan het herstellen, en dat is goed nieuws voor het leven op aarde. Jarenlang keek de wereld met zorg naar het gat boven Antarctica, maar recente rapporten laten zien dat internationale samenwerking werkt. Toch blijft waakzaamheid geboden.

Huidkanker en aantasting voedselketen

De ozonlaag is een natuurlijke, dunne laag ozon (O₃) in de stratosfeer die ons beschermt tegen schadelijke ultraviolette (uv-)straling van de zon. Zonder deze beschermende deken zouden mensen, dieren en planten veel meer blootstaan aan uv-straling, met ernstige gevolgen: meer huidkanker, oogziekten, verminderde plantengroei en schade aan plankton, de basis van veel voedselketens in oceanen.

Zonder ozonfilter verbranden we

Volgens het United Nations Environment Programme (UNEP) voorkomt de ozonlaag jaarlijks miljoenen gevallen van huidkanker en oogproblemen. Zonder ozonfilter zou het leven op aarde letterlijk verbranden.

Lees verder onder de video >>

Hoe het ozongat ontstond

In de jaren 70 en 80 ontdekten wetenschappers dat chemische stoffen de ozonlaag aantasten. Het gaat vooral om chloorfluorkoolwaterstoffen (cfk’s), die toen veel werden gebruikt in koelkasten, airconditioners en spuitbussen. Deze cfk’s stijgen op naar de stratosfeer, waar ze onder invloed van zonlicht chlooratomen loslaten. 1 chlooratoom kan duizenden ozonmoleculen vernietigen.

Milieubedreiging voor de mensheid

De situatie escaleerde snel: in 1985 ontdekten Britse onderzoekers een dramatisch gat in de ozonlaag boven Antarctica. Het ‘ozongat’ groeide elk voorjaar, en dat leidde wereldwijd tot verontrusting. Het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) waarschuwde al begin jaren 90 dat het gat ‘1 van de grootste milieu-bedreigingen voor de mensheid’ vormde.

Internationale actie

Snel kwam er een een wereldwijde reactie. In 1987 werd het Montreal Protocol ondertekend, een wereldwijd verdrag waarin landen afspraken om het gebruik van cfk’s en andere ozonafbrekende stoffen drastisch terug te dringen. En met succes. Het Montreal Protocol wordt wereldwijd gezien als een van de meest effectieve milieubeleidsmaatregelen ooit. In 2016 werd het verdrag uitgebreid met de Kigali-amendement, dat ook bepaalde HFK’s (die het broeikaseffect versterken) aanpakte.

Volgens de World Meteorological Organization (WMO) is de concentratie van ozonafbrekende stoffen in de atmosfeer sindsdien gestaag gedaald.

Herstel langzamer dan gehoopt

Een rapport uit 2023 van de WMO en UNEP bevestigt dat het gat in de ozonlaag zich langzaam maar zeker sluit. Boven Antarctica is de ozonlaag sinds 2000 met ongeveer 20% toegenomen

Volgens een publicatie in het toonaangevende tijdschrift Nature van januari 2023, zou het ozongat boven Antarctica rond 2066 volledig hersteld kunnen zijn, en boven de Noordpool zelfs al rond 2045.

Verbod op cfk’s

De auteurs benadrukken dat dit herstel volledig te danken is aan het verbod op cfk’s. “Zonder het Montreal Protocol zou de ozonlaag in 2065 met meer dan 60% zijn afgenomen”, aldus atmosferisch chemicus Paul Newman van NASA.

Massale verstoring van ecosystemen

Het herstel van de ozonlaag toont aan dat collectieve actie echt werkt. Maar het herinnert ons ook aan hoe kwetsbaar onze atmosfeer is.
Zonder de ozonlaag zouden uv-stralen het DNA van levende organismen beschadigen. Volgens Scientific American zou een verzwakte ozonlaag zelfs leiden tot ‘massale verstoringen van ecosystemen’, vooral in oceanen, waar plankton extra gevoelig is voor uv-licht.

Voor mensen betekent dit: meer huidkanker, meer staar, verzwakte immuniteit en risico voor voedselproductie. Daarom is het herstel van de ozonlaag niet alleen een ecologisch succes, maar ook een volksgezondheidswinst.

Nog niet achterover leunen

Hoewel het herstel gaande is, waarschuwen experts dat blijvende monitoring essentieel blijft. Illegale uitstoot van cfk’s, zoals ontdekt in China in 2018 (Nature, mei 2018), laat zien dat het verbod niet overal wordt nageleefd.

Ook klimaatverandering beïnvloedt de ozonlaag. Hogere temperaturen in de stratosfeer kunnen het herstel vertragen, en sommige vervangende stoffen voor cfk’s zijn krachtige broeikasgassen. Volgens de Europese Commissie is het belangrijk dat het Montreal Protocol ‘in lijn blijft met klimaatbeleid’ om dubbele milieuschade te vermijden.

Lees verder onder het bericht >>

Kwetsbaar evenwicht

Dat de ozonlaag herstellende is, is een zegen. Dankzij samenwerking tussen landen is een wereldwijde milieuramp afgewend. Maar het blijft een kwetsbaar evenwicht. Zolang we ons blijven inzetten op handhaving van het protocol, milieuvriendelijke technologie en wereldwijde samenwerking, beschermen we niet alleen de ozonlaag, maar ook onszelf.

Bronnen:

Nature, Nasa, Scientific American