Bron: © Canva/foto ter illustratie.
In de ongerepte natuur van enkele Japanse eilanden leeft een bijzonder type orchidee dat de evolutie op z’n kop lijkt te zetten. Deze planten slaan de bloei volledig over. Geen geurige lokroep, geen kleurenspektakel, geen insect die op bezoek komt. En tóch planten ze zich voort. Hoe? Door radicale zelfbestuiving.
Bloemen die nooit openen
Bioloog Kenji Suetsugu, verbonden aan de Kobe Universiteit, onderzoekt deze ‘bloemloze’ orchideeën al meer dan 10 jaar. Op eilanden als Yakushima en Kuroshima vond hij met zijn team tientallen exemplaren die hun bloemen nooit openen.
“Zelfbestuiving is voor deze planten efficiënter dan afhankelijk zijn van bestuivers”, legt hij uit. “Het kost minder energie en garandeert nakomelingen, ook zonder hulp van buitenaf.”
Deze strategie ontstond uit noodzaak: de voorouders van deze orchideeën werden ooit nog bestoven door lokale fruitvliegjes, alleen die reisden amper een paar meter. Dat leverde nauwelijks genetische vernieuwing op. De overstap naar volledige zelfbestuiving was daarom evolutionair gezien een logische stap.
Orchideeën kwetsbaar voor ziektes
Er schuilt ook een risico in deze efficiëntie van zelfbestuiving. Zonder genetische variatie zijn deze orchideeën kwetsbaarder voor ziektes, klimaatverandering en andere bedreigingen. Darwin waarschuwde al dat langdurige zelfbevruchting een doodlopende weg kan zijn in de evolutie.
Toch ziet Suetsugu het niet somber in. Volgens hem vertellen deze planten juist een fascinerend verhaal over de veelzijdigheid van de natuur. “Ze laten zien dat er meerdere wegen zijn binnen de evolutie, zelfs als die soms tegen de stroom in lijken te gaan.”
Een bloem die nooit bloeit, en toch weet te overleven, het klinkt als een tegenstelling. Voor deze Japanse orchidee is het de sleutel tot voortbestaan.
Hoeveel soorten orchideen zijn zelfbestuivend?
Er zijn wereldwijd meerdere 10-tallen soorten orchideeën die (gedeeltelijk of volledig) zelfbestuivend zijn. Zelfbestuiving komt in de orchideeënfamilie (Orchidaceae) relatief vaak voor in vergelijking met andere plantengroepen.
Er zijn meer dan 25.000 erkende soorten orchideeën, en naar schatting is een klein percentage daarvan gespecialiseerd in zelfbestuiving.
Bij sommige soorten is zelfbestuiving een noodoplossing wanneer bestuivers ontbreken (zogenaamde facultatieve zelfbestuiving), terwijl bij andere soorten, zoals de eerder genoemde Japanse Gastrodia kuroshimensis, zelfbestuiving structureel en volledig is.
Bekende voorbeelden van zelfbestuivende orchideeën:
- Gastrodia kuroshimensis (Japan)
- Gastrodia confusa (ook Japan)
- Epipactis helleborine (sommige populaties in Europa)
- Ophrys apifera (bijenorchis, zelfbestuivend in Noord-Europa, kruisbestuivend in Zuid-Europa)
- Autogame varianten van Dactylorhiza en Habenaria zijn in delen van Azië en Afrika beschreven.
Bronnen:
Scientias