Bron: © Canva. Op verschillende plekken in Nederland waren er de afgelopen maand ware kwallenplagen.
Op verschillende plekken in Nederland waren er de afgelopen maand ware kwallenplagen. Hoe kan het dat er steeds meer lijken te komen? Je zwemt niet echt lekker op je gemak, met al die kwallen in het water. Wat moet je eigenlijk doen als je geprikt wordt? Lees in dit artikel alles over de Nederlands kwallen.
Meer kwallen in water
De afgelopen maand werden er op verschillende plekken in Nederland ware kwallenplagen gemeld, zoals in het Veerse Meer in Zeeland. Duizenden kwallen bevinden zich daar in het water. Het gaat dan voornamelijk om oorkwallen, die niet enorm gevaarlijk zijn maar toch kunnen steken. Waar komen al deze kwallen ineens vandaan?
Er zijn verschillende redenen waarom er zoveel kwallen in de Nederlandse wateren zijn. Deels komt dit door het warme weer: dat bevordert de hoeveelheid plankton in het water, het voedsel van kwallen. Ook de milde winter heeft ervoor gezorgd dat er minder kwallen zijn gestorven. Als laatste speelt de wind ook een rol: die blaast de kwallen de kant van onze kust op. Toch zijn er in Nederland weinig cijfers bekend over kwallen, dus is het moeilijk te zeggen of de hoeveelheid jaarlijks ook echt groeit.
Overzicht: Welke kwallen komen voor in Nederland?
In Nederlandse (kust)wateren en soms in meren kun je onder andere de volgende soorten tegenkomen:
| Soort | Kenmerken | Periode zichtbaarheid (indicatief) | Steek / irritatie | Bijzonder |
|---|---|---|---|---|
| Oorkwal | Doorzichtig met 4 roze/lila ringen | Vaak het hele jaar, piek warmere maanden | Mild / nauwelijks | Meest voorkomend |
| Blauwe haarkwal | Blauw tot paars, franjerige tentakels | Vooral zomer | Kan irriteren | Opvallende kleur |
| Amerikaanse ribkwal (ctenophore) | Klein, gelatineus, ribben met iriserend licht | Warmer, rustig water | Geen echte steek | Exoot; geen netelcellen |
| Kompaskwal | Gele tot bruine radiale lijnen (kompaspatroon) | Zomer en nazomer | Tentakels kunnen steken | Fotogeniek uiterlijk |
| Zeepaddenstoel / Bloemkoolkwal | Bolle hoed met bloemkoolstructuur | Warmer waterperioden | Meestal mild | Soms in groepen |
| Zoetwaterkwal | Klein, parapluvormig, transparant | Alleen bij optimale omstandigheden | Niet stekend | Zeldzaam in meren |
| Kruiskwal | Bruin kruis op hoed | Afhankelijk van stroming | Kan mild irriteren | Makkelijk te herkennen |
Let op: exacte piekperiodes variëren per jaar door temperatuur, stroming, voedsel en wind.
Zijn oorkwallen gevaarlijk?
Vervelend is het wel: je wil natuurlijk niet dat je dagje strand in tranen eindigt omdat je door een kwal geprikt wordt. Gelukkig valt de pijn bij een steek van een oorkwal wel mee. Een oorkwal is 10 tot 40 cm groot en witdoorzichtig van kleur. Als je erdoor gestoken wordt, kan de huid branderig, jeukerig, rood of opgezwollen worden. Vaak duurt dit maar een paar uur. Om te voorkomen dat het erger wordt, kun je de steek afspoelen met azijn of heet water. Maar het kan ook voorkomen dat je niets of bijna niets van de steek voelt.
Dieper per soort
Oorkwal (Aurelia aurita)
Herkenning: vier hoefijzervormige ringen.
Steek: vrijwel niet voelbaar.
Rol: onderdeel van voedselketen; helpt balans in plankton.
Blauwe haarkwal
Herkenning: blauw tot paars, haarachtige tentakels.
Steek: kan branderig voelen.
Tip: niet aanraken, ook aangespoeld niet.
Amerikaanse ribkwal
Geen echte ‘kwal’ (ctenophore).
Herkenning: iriserende lichtjes langs ribstructuren.
Steek: geen netelcellen.
Let op: kan concurreren met inheemse planktoneters.
Kompaskwal
Herkenning: kompasachtige radiale lijnen.
Steek: tentakels kunnen pijnlijk zijn.
Advies: afstand houden tijdens zwemmen.
Zeepaddenstoel (bloemkoolkwal)
Herkenning: dikke, bloemkoolachtige structuur op de hoed.
Steek: meestal mild.
Gedrag: soms in groepen; indrukwekkend formaat.
Zoetwaterkwal
Herkenning: klein, glasachtig.
Voorkomen: onregelmatig en afhankelijk van perfecte condities.
Steek: onschadelijk.
Kruiskwal
Herkenning: bruin kruispatroon bovenop.
Steek: lichte tot matige irritatie mogelijk.
Tip: niet oppakken; restcellen kunnen actief zijn.
Herkennen van kwallen: checklist
- Kleur (blauw, transparant, geel/bruin lijnen).
- Patronen (ringen = oorkwal, kruis = kruiskwal, radiale lijnen = kompaskwal).
- Tentakels: lang draderig of nauwelijks zichtbaar.
- Beweging: ribkwal toont “glooiende” iriserende ribben.
- Locatie: zoetwater? Kans op zoetwaterkwal.
Oppassen
Waar je wel voor moet oppassen, zijn kompaskwallen of blauwe haarkwallen. Deze zijn makkelijk te herkennen, omdat ze gekleurd zijn. De netelcellen kunnen door de huid heen gaan, in tegenstelling tot die van de oorkwal. Die kwallenbeten doen aanzienlijk meer pijn.
Veilig zwemmen bij kwallen
- Controleer vooraf actuele strand-/kwalberichten.
- Vermijd dichte concentraties drijvende kwallen.
- Draag lycra of een dun wetsuit bij gevoelige huid.
- Raak aangespoelde exemplaren niet aan (ook half uitgedroogd niet).
- Let op windrichting: aanlandige wind vergroot kans op aanspoeling.
Mythen en feiten
- Mythe: Alle kwallen zijn gevaarlijk.
Feit: Het merendeel van de Nederlandse soorten (zoals de oorkwal) veroorzaakt hooguit milde of geen irritatie. Slechts enkele soorten kunnen duidelijk branderig aanvoelen. - Mythe: Urine helpt tegen een kwallenbeet.
Feit: Urine kan de situatie verergeren doordat netelcellen extra geactiveerd worden. Beter: spoelen met zeewater, niet wrijven, tentakels voorzichtig verwijderen. - Mythe: Aangespoelde kwallen zijn altijd dood en dus veilig.
Feit: Afgespoelde of ‘half uitgedroogde’ exemplaren kunnen nog actieve netelcellen hebben. Niet aanraken. - Mythe: Meer kwallen betekent dat de zee “vervuild” is.
Feit: Pieken in kwallen aantallen hangen samen met een mix van factoren: watertemperatuur, stroming, beschikbaar voedsel (plankton), windrichting en soms menselijke invloeden (bijv. constructies waar larven zich aan hechten). Niet 1 oorzaak.
Eerder schreven wij>>
Een gevaarlijke kwallenbeet: help wat moet ik nu doen?
Kwallen zijn fascinerende medusa’s waar je liever bij uit de buurt blijft. Niet alleen omdat ze er glibberig en slijmerig uitzien: soms is een kwallenbeet levensgevaarlijk. Jakkes, deze zogeheten neteldieren komen in bijna alle oceanen van de wereld voor.
Hoewel de meeste kwallenbeten onschadelijk zijn, veroorzaken bepaalde soorten ernstige pijn en gezondheidsproblemen aan bijvoorbeeld de huid. Sommige kwallen scheiden een toxine af dat ernstige gezondheidsproblemen kan veroorzaken.
Hoe kan ik een kwallenbeet herkennen?
Een kwallenbeet, of beter gezegd een kwallensteek, gebeurt in zee, wanneer een kwal onderwater in aanraking komt met je huid en zijn netelcellen afvuurt.
Deze netelcellen bevatten een toxine dat pijn en irritatie kan veroorzaken. De ernst van de symptomen hangt af van de soort kwal die je heeft gestoken.
Symptomen van een kwallenbeet: stekende pijn en meer
Een beet herkennen doe je aan symptomen zoals roodheid, zwelling, jeuk en het verschijnen van netelroos of blaren. De symptomen van kwallenbeten variëren van mild tot ernstig en omvatten:
- Pijn: Vaak scherp, brandend en stekend, vergelijkbaar met een brandwond.
- Roodheid en zwelling: De huid rond de steekplek kan rood en opgezwollen raken, met mogelijk ernstigere zwelling bij een ernstige allergische reactie.
- Jeuk: Veel mensen ervaren intense jeuk rond de beet door gif.
- Blaren: In sommige gevallen ontstaan blaren door het gif.
- Pijn verspreid: Bij een ernstige allergische reactie kan de pijn zich over het hele lichaam verspreiden.
- Systemische symptomen: Bij beten van gevaarlijke soorten, zoals de Australische zeewesp, kan je symptomen zoals misselijkheid, braken, ademhalingsproblemen en hartproblemen krijgen.
Disclaimer: algemene informatie, vervangt geen professioneel medisch advies.
Eerste hulp bij een kwallenbeet
Het is belangrijk om te weten hoe je een kwallenbeet moet behandelen om de symptomen te verlichten en verdere complicaties te voorkomen. Volg deze stappen:
- Verwijder eventuele tentakels: Gebruik een pincet of een stuk stof om voorzichtig de tentakels van de huid te verwijderen, en verwijder ook andere eventuele resten die van de medusa afkomen. Raak ze niet met je blote handen aan, omdat je anders zelf gestoken kunt worden.
- Spoel de wond: Spoel de beet met azijn of zout water. Gebruik nooit zoet water, omdat dit de netelcellen kan activeren en de pijn kan verergeren. Gebruik ook geen koud kraanwater bij het spoelen, omdat dit de symptomen ook kan verergeren.
- Warm water bad: Dompel het getroffen gebied gedurende 20-45 minuten in warm water (niet heet). Dit kan helpen om de pijn te verminderen.
- Gebruik pijnstillers: Neem vrij verkrijgbare pijnstillers zoals ibuprofen of paracetamol om de pijn te verlichten.
- Antihistaminica: Voor jeuk en zwelling zijn antihistaminica nuttig zijn.
Wanneer medische hulp zoeken na een kwallenbeet?
Hoewel je de meeste beten thuis kunt behandelen, zijn er situaties waarin je onmiddellijk medische hulp moet zoeken:
- Ernstige pijn of grote blaren: Als de pijn intens is of als er grote blaren ontstaan.
- Allergische reactie: Symptomen zoals ademhalingsmoeilijkheden, zwelling van het gezicht of de keel, of duizeligheid kunnen wijzen op een ernstige allergische reactie.
- Systemische symptomen: Misselijkheid, braken, spierzwakte, ademhalingsproblemen of bewustzijnsverlies vereisen onmiddellijk actie, bel een alarmnummer van het land waar je bent en roep de dichtbij zijde hulppost erbij.
Preventie van een kwallenbeet
Wat te doen bij een kwallenbeet? Het beste is natuurlijk om een kwallenbeet helemaal te voorkomen. Hier zijn enkele tips om jezelf te beschermen:
- Ken de risico’s: Informeer jezelf over de soorten die in de wateren waar je gaat zwemmen voorkomen en hun potentiële gevaar. Kwallen in tropische wateren rondom Australië, Zuid-Oost Azië en soms zelfs Zuid-Europa zijn gevaarlijker en veroorzaken verlamming of een hartstilstand. Bereid je goed voor en controleer welke kwallensoorten voorkomen op je vakantiebestemming, en houd waarschuwingen van plaatselijke autoriteiten in de gaten.
- Beschermende kleding: Het dragen van beschermende kleding, zoals een wetsuit, kan helpen om kwallensteken te voorkomen. Deze kleding vormt een fysieke barrière tussen je huid en de kwallen.
- Vermijd zwemmen tijdens risicoperiodes: Kwallen komen vaak voor in bepaalde seizoenen of tijden van de dag. Vermijd zwemmen tijdens deze periodes, zo voorkom je een kwallenbeet.
- Blijf op de hoogte: Lokale strandwachten en informatieborden geven nuttige informatie over de aanwezigheid van zee medusa’s.
Interessante feiten over de zee medusa
- Ouderdom: Neteldieren bestaan al meer dan 500 miljoen jaar en zijn een van de oudste dieren op aarde.
- Geen hersenen: Een kwal heeft geen hersenen of hart, maar een eenvoudig zenuwstelsel dat hun bewegingen coördineert.
- Bioluminescentie: Sommigen geven licht, een fenomeen dat we bioluminescentie noemen.
Waar kom ik kwallen tegen?
Zee medusa’s zijn wereldwijd te vinden, en bepaalde soorten komen meer voor in specifieke regio’s. Hieronder vind je een lijst van continenten met gebieden waar ze veel voorkomen.
Afrika
- Middellandse Zee: Vooral langs de kusten van Egypte, Tunesië en Algerije.
- Zuid-Afrika: Langs de zuidelijke en oostelijke kustlijnen, met name tijdens de zomermaanden.
Azië
- Australië: De noordelijke kust, inclusief het Great Barrier Reef, staat bekend om de gevaarlijke Australische zeewesp.
- Japan: De Japanse Zee en de Stille Oceaan rond de kustlijnen van Japan.
- Filipijnen: Kustgebieden, vooral tijdens bepaalde seizoenen.
- Thailand: Vooral in de wateren rond populaire toeristische eilanden zoals Phuket en Koh Samui.
Europa
- Middellandse Zee: Kusten van Spanje, Frankrijk, Italië en Griekenland.
- Noordzee en Atlantische Oceaan: Langs de kusten van Groot-Brittannië, Nederland en Noorwegen.
- Baltische Zee: Hoewel minder frequent, komen kwallen hier ook voor, vooral tijdens de zomermaanden.
Noord-Amerika
- Oostkust van de Verenigde Staten: Van Florida tot New England.
- Golf van Mexico: Inclusief de kusten van Texas, Louisiana en Florida.
- Westkust van de Verenigde Staten: Van Californië tot Alaska.
- Caribisch gebied: Rond tropische wateren zoals de Bahama’s, Cuba en Jamaica.
Zuid-Amerika
- Brazilië: Vooral langs de Atlantische kust.
- Argentinië: De Atlantische kustgebieden, met name in de zomermaanden.
- Chili: De kustlijnen langs de Stille Oceaan.
Oceanië
- Australië: Zoals eerder genoemd, de noordelijke kust en het Great Barrier Reef.
- Nieuw-Zeeland: Vooral aan de noordelijke en oostelijke kustlijnen.
Antarctica
- Zuidelijke Oceaan: Hoewel minder gebruikelijk, komen bepaalde soorten voor in de koude wateren rond Antarctica.
Kwallen zijn wereldwijd verspreid en zijn te vinden in verschillende mariene omgevingen. Van warme tropische wateren tot koude poolzeeën.
Kwallen op je vakantiebestemming
Ga jij op vakantie naar 1 van deze continenten? Dan is het goed om te weten waar medusa’s vaak voorkomen en welke voorzorgsmaatregelen tegen een kwallenbeet je kan nemen, om een ontmoeting met deze gelatinemonsters te vermijden.
Gevaarlijk of niet, aanraken is sowieso niet prettig! En onthoud: veiligheid eerst, en geniet van het afkoelen in de zee!