Roep om maatschappelijke dienstplicht voor asielzoekers klinkt steeds luider

Bron: © Canva. Maatschappelijke dienstplicht asielzoekers oplossing voor zou integratie bevorderen. 

---

De roep om asielzoekers te laten deelnemen aan een vorm van maatschappelijke dienstplicht klinkt steeds luider. Voorstanders stellen dat werken in de zorg, het groenonderhoud of de techniek niet alleen helpt bij de integratie, maar ook een oplossing biedt voor personeelstekorten en uitzicht geeft op een zelfstandig bestaan. Critici noemen het ‘gedwongen arbeid’. Wat houdt zo’n dienstplicht precies in, en hoe pakken andere landen dit aan?

Integratie door werkritme en taal

Een veelgehoord probleem bij de integratie van asielzoekers is het langdurige wachten in (dure) opvanglocaties zonder perspectief. Door hen maatschappelijk in te zetten, leren zij sneller de taal, bouwen ze een netwerk op en raken ze vertrouwd met Nederlandse werkcultuur.

“Werk en dagstructuur zijn sleutelcomponenten voor succesvolle integratie,” stelt socioloog Godfried Engbersen van de Erasmus Universiteit.

Werken als vrijwilliger

Daarnaast zorgt deelname aan vrijwilligersprojecten, buurtdiensten of basisbanen in de zorg en techniek voor praktische vaardigheden. Denk aan het begeleiden van ouderen in verzorgingstehuizen, het ondersteunen van sportverenigingen of het uitvoeren van onderhoud aan scholen en buurthuizen. Dit soort werkzaamheden kunnen onder supervisie worden uitgevoerd en leiden vaak tot verdere scholing of werkgelegenheid.

Lees ook: De kracht van vrijwilligerswerk bij ouderen

Investeren in mensen

Verschillende partijen steunen het idee. CDA en VVD opperen dat dienstplichtige inzet de zelfredzaamheid vergroot en maatschappelijke draagkracht versterkt. “Het is geen straf, maar een investering in mensen,” aldus VVD-Kamerlid Ruben Brekelmans in Nieuwsuur.

Lees verder ondert de video >>

Uitbuiting ligt op de loer

Toch klinkt er ook kritiek. Amnesty International en VluchtelingenWerk Nederland waarschuwen dat verplichte inzet zonder duidelijke rechten of arbeidsvoorwaarden het risico van uitbuiting met zich meebrengt. Zij pleiten voor een vrijwillig traject met goede begeleiding, een eerlijk loon en uitzicht op doorstroom naar regulier werk of opleiding.

Wat houdt maatschappelijke dienstplicht in?

Maatschappelijke dienstplicht is niet hetzelfde als militaire dienstplicht. Het gaat hier om inzet in sectoren van algemeen belang, zoals zorg, onderwijs, veiligheid, cultuur of milieu. In Nederland bestaat sinds 2021 de Maatschappelijke Diensttijd (MDT) voor jongeren tussen de 14 en 27 jaar, waarin jongeren enkele maanden aan een maatschappelijk project kunnen meewerken.

Voor asielzoekers zou een vergelijkbare variant kunnen worden opgezet, afgestemd op verblijfsstatus en vaardigheden.

Nadruk op training, begeleiding en beloning

Een asielzoeker uit Syrië met ervaring als timmerman zou kunnen meedraaien in renovatieprojecten van sociale woningbouw. Een jonge vrouw uit Eritrea met interesse in de zorg kan participeren in een wijkverplegingsproject. Deze inzet kan onder toezicht gebeuren, met nadruk op training, begeleiding en beloning.

Voorbeelden uit het buitenland

In Duitsland bestaat sinds 2011 de Bundesfreiwilligendienst (BFD), waarin ook vluchtelingen vanaf 2015 werden toegelaten tot maatschappelijke stages. Zij werken daar onder andere in ouderenzorg, kinderopvang en milieuprojecten. Het is vrijwillig, duurt maximaal 18 maanden en biedt begeleiding, zakgeld en taallessen. De Duitse overheid ziet dit als succesvolle aanvulling op integratieprogramma’s (bron: Bundesamt für Familie und zivilgesellschaftliche Aufgaben, 2023).

Verplicht activeringstraject

• Ook in Zweden is er discussie over een ‘integratieplicht’ voor nieuwkomers. In 2024 introduceerde men daar een verplicht activeringstraject met gemeenschapswerk en taalonderwijs als voorwaarde voor uitkering.
• In België wordt sinds 2022 geëxperimenteerd met lokale inzet van erkende vluchtelingen in stadsdiensten op vrijwillige basis.

Lees verder onder de berichten >>

Betere oriëntatie op werk en scholing

Volgens een evaluatie van de Duitse BFD (2022) geeft 76% van de deelnemende vluchtelingen aan zich beter te kunnen oriënteren op werk of opleiding na afronding van het traject. Ook geven gemeenten aan dat maatschappelijke betrokkenheid van nieuwkomers leidt tot meer draagvlak onder inwoners.

Juridisch en sociaal verantwoord

In Nederland zien gemeenten als Almere en Nijmegen kansen. “Als wij asielzoekers actief kunnen inzetten voor buurtondersteuning, en dat juridisch en sociaal verantwoord doen, win je aan alle kanten,” aldus een gemeentelijk coördinator in de Volkskrant.

Beloning en rechten

Een belangrijk punt blijft de arbeidsrechtelijke kant. Vakbond FNV stelt dat participatieprojecten alleen effectief zijn als ze leiden tot opbouw van cv, basisloon of uitkering, en rechten op scholing en bescherming. Anders dreigt marginalisering in plaats van integratie. Daarom pleit men voor een systeem met keuzevrijheid, individuele begeleiding, en duidelijke kaders.

Bronnen:

Nieuwsuur, Volkskrant, Erasmus Universiteit Rotterdam, VluchtelingenWerk Nederland