Bron: © Canva. Je hersenen maken zich vaak onnodig zorgen: wat zegt de wetenschap?
Veel mensen ervaren het: eindeloos piekeren over wat er mis zou kunnen gaan. Maar wist je dat het overgrote deel van deze zorgen nooit werkelijkheid wordt? Uit onderzoek blijkt dat maar liefst 91% van onze zorgen uiteindelijk niet uitkomt (Leahy, 2005). Zelfs als een zorg realiteit wordt, valt het in 79% van de gevallen mee en kun je het meestal goed oplossen.
Waarom maakt ons brein het dan zo ingewikkeld voor onszelf en vooral: hoe kun je hier beter mee omgaan?
Waarom denkt het brein zo vaak in doemscenario’s?
Ons brein is van nature ingesteld op het herkennen van gevaar. Dit noemen wetenschappers de ‘negativity bias’: we focussen automatisch op negatieve, bedreigende informatie om onszelf te beschermen. Uit dagboekstudies blijkt dat wanneer mensen hun zorgen opschrijven en later teruglezen, meer dan 9 van de 10 zorgen nooit uitkomen. Dit mechanisme was in de oertijd nuttig, maar in het moderne leven leidt het vaak tot onnodige stress en overprikkeling.
De tekst gaat onder de video verder >>
Hersenmist (brain fog)
Hersenmist komt op oudere leeftijd vaker voor. Je kunt last krijgen van verwardheid, concentratieproblemen en vermoeidheid. Dit wordt versterkt door stress, maar ook door factoren als medicatie, ongezonde voeding, hormonale schommelingen en zelfs een tekort aan vitamine B12. Hierdoor wordt het nóg moeilijker om realistisch te blijven en je zorgen los te laten.
Naar schatting heeft 1 op de 4 ouderen regelmatig last van hersenmist of concentratieproblemen. (Bron: Hersenstichting, 2023)
Het systeem van zorgen: overprikkeling en hersenmist
Veel piekeren versterkt stress. Volgens de Hersenstichting zorgt trager denken, bijvoorbeeld door ouder worden, slechter slapen of overprikkeling, ervoor dat informatie langzamer wordt verwerkt. Als 60-plusser kun je hier extra last van krijgen, doordat je brein gevoeliger wordt voor prikkels. Overprikkeling ontstaat als je hersenen te veel informatie tegelijk moeten verwerken, wat leidt tot mentale uitputting en nóg meer piekeren.
Wat gebeurt er in je hersenen bij stress?
Bij stressvolle situaties maken je hersenen extra adrenaline en cortisol aan. Langdurige stress kan zelfs leiden tot het afbreken van delen van de beschermende vetlaag (myeline) rond je zenuwcellen, zodat je hersenen aan energie kunnen komen. Dit gebeurt vooral bij extreme inspanning, zoals een marathon. Hoewel je hersenen zichzelf niet letterlijk ‘opeten’ door piekeren, laat het wel zien dat chronische stress een zware wissel trekt op je brein en geheugen. Chronische stress verhoogt het risico op geheugenverlies bij ouderen met 25%.
5 Praktische tips voor minder onnodige zorgen
1. Focus op feiten
Schrijf je zorgen op en kijk na een week wat er daadwerkelijk is uitgekomen. Dit helpt je brein om te relativeren en rustiger te worden.
2. Structuur en overzicht
Breng structuur aan in je dag en verdeel taken in behapbare stapjes. Voorkom multitasking om overprikkeling te voorkomen.
3. Mindfulness en ontspanning
Oefeningen als meditatie en ademhalingsoefeningen brengen je brein tot rust. Uit onderzoek blijkt dat dagelijks 10 minuten mindfulness de hoeveelheid piekergedachten met 30% kan verminderen.
4. Slaap en beweging
Voldoende beweging en slaap zijn essentieel voor een helder hoofd. Ouderen die minimaal 30 minuten per dag bewegen, ervaren 40% minder piekergedachten.
5. Probeer bilaterale muziek
Rustige muziek die beide hersenhelften stimuleert, kan helpen bij overprikkeling en stress. Dit wordt steeds vaker aangeraden door therapeuten.
De tekst gaat onder de video verder >>
Verschil tussen gezonde zorgen en overmatig piekeren
Wanneer is zorgen maken normaal en wanneer wordt het een probleem?
Iedereen maakt zich wel eens zorgen; dat is volkomen normaal en zelfs nuttig. Gezonde zorgen helpen je om risico’s te herkennen, beslissingen te nemen en jezelf of anderen te beschermen. Denk aan het plannen van een doktersbezoek of het voorbereiden op een belangrijk gesprek. Gezonde zorgen zijn tijdelijk, concreet en leiden vaak tot actie.
- Lees ook: Last van piekeren? Zo stop je ermee.
Overmatig piekeren daarentegen is een ander verhaal. Hierbij blijven negatieve gedachten zich herhalen, zonder dat er een oplossing komt. Je denkt steeds in cirkels, voelt je rusteloos en kunt moeilijk ontspannen. Overmatig piekeren kan leiden tot slapeloosheid, somberheid, concentratieproblemen en zelfs lichamelijke klachten zoals hoofdpijn of maagpijn.
Wanneer wordt piekeren een probleem?
- Als je dagelijks urenlang in je hoofd bezig bent met zorgen en het je leven gaat beheersen.
- Als je door het piekeren slecht slaapt of je sociale contacten en activiteiten gaat vermijden.
- Als je merkt dat je stemming negatiever wordt en je minder geniet van het dagelijks leven.
Herken je dit bij jezelf? Dan is het verstandig om hulp te zoeken of actief aan de slag te gaan met tips om je gedachten te doorbreken.
Invloed van voeding en supplementen
Welke voedingsstoffen ondersteunen een gezond brein en verminderen stress?
Voeding speelt een grote rol in hoe je je voelt, zowel lichamelijk als mentaal. Bepaalde voedingsstoffen zijn essentieel voor een gezond brein en kunnen helpen om stress en piekergedachten te verminderen.
Belangrijke voedingsstoffen:
- Omega-3 vetzuren. Te vinden in vette vis (zoals zalm, makreel en haring), lijnzaad en walnoten. Omega-3 ondersteunt de hersenfunctie en kan ontstekingen verminderen die stress versterken.
- B-vitamines. Vooral B6, B9 (foliumzuur) en B12 zijn belangrijk voor je zenuwstelsel en energiehuishouding. Ze vind je in volkoren producten, groene bladgroenten, peulvruchten, eieren en vlees.
- Magnesium. Helpt bij ontspanning van spieren en zenuwen en ondersteunt de stressregulatie. Goede bronnen zijn noten, zaden, volkoren granen, spinazie en pure chocolade.
- Vitamine D. Onmisbaar voor je stemming en hersengezondheid. Je lichaam maakt vitamine D aan door zonlicht, maar het zit ook in vette vis, eieren en verrijkte zuivel.
- Antioxidanten. Zoals vitamine C en E, helpen je hersenen beschermen tegen schade door stress. Eet voldoende groenten, fruit, noten en zaden.
- Supplementen. Soms kan een supplement uitkomst bieden, bijvoorbeeld bij een vitamine B12-tekort of als je weinig buiten komt (vitamine D). Overleg altijd met je huisarts voordat je supplementen gebruikt, vooral als je medicatie neemt.
Tip: Drink voldoende water, beperk suiker en sterk bewerkte voeding, en kies voor een gevarieerd dieet. Zo help je je brein om stress beter te verwerken en blijf je mentaal fit.
Blijf nieuwsgierig en mild voor jezelf
Het belangrijkste om te onthouden: overmatige zorgen zijn normaal, zeker in de tweede helft van het leven. Je kunt het patroon doorbreken door bewuste rustmomenten in te bouwen, je gedachten te structureren en niet te streng te zijn voor jezelf. Blijf ontdekken wat jou helpt ontspannen en accepteer dat niet iedere gedachte de waarheid is – de wetenschap staat aan jouw kant!
Let op: Startpagina geeft geen medisch advies. Raadpleeg bij twijfel altijd een arts of specialist.