Bron: Yvette Juch/Canva. "Ook vrouwen krijgen een hartinfarct", aldus reanimatiespecialist Marjolijn Rodenburg.
Nederland loopt internationaal voorop in reanimatie. Dankzij het uitgebreide netwerk van burgerhulpverleners en duizenden AED’s is de kans om een hartstilstand buiten het ziekenhuis te overleven de afgelopen jaren aanzienlijk gestegen. Maar ondanks die vooruitgang blijft 1 onderwerp onderbelicht: het vrouwenhart.
Reanimatiespecialist Marjolijn Rodenburg ziet het dagelijks in trainingen en in de praktijk: “De techniek van reanimeren is bij iedereen hetzelfde, maar de signalen én de onderliggende risico’s zijn bij vrouwen vaak anders.” Lees daarom snel verder: want het redt levens.
Nederland is steeds beter in reanimeren
Marjolijn was onlangs naar een congres van de Nederlandse Reanimatieraad en de Europese Reanimatie Raad. “En de conclusie was: Nederland is eigenlijk een heel goed land met betrekking tot reanimeren. Dankzij het grote aantal AED’s en het burgerhulpsysteem is de overlevingskans veel groter dan in bijvoorbeeld België.”
“In Nederland ligt de overlevingskans na een buiten‑ziekenhuis hartstilstand volgens het systeem HartslagNu op ongeveer 24 %, terwijl in België bijvoorbeeld circa 9 % is gerapporteerd. Via het burgerhulpsysteem worden omstanders opgeroepen om direct te starten met reanimeren en een AED te halen. De AED redt letterlijk levens, de reanimatie houdt het zuurstofgehalte naar de hersenen op peil, en de AED kan het hart weer op gang brengen.”
Burgers betrokken bij reanimeren
Waar komt dat verschil vandaan? “Een groot verschil is dat wij burgers actief betrekken bij reanimaties. Via het burgerhulpsysteem worden mensen in de buurt van een slachtoffer opgeroepen om direct te starten met reanimeren en een AED te brengen. Die combinatie redt levens.”
De meldkamer speelt hierin ook een cruciale rol weet Marjolijn: “Ik zeg altijd tegen iedereen die ik over reanimeren spreek: bel altijd direct 112, zet je telefoon op luidspreker, houd de voordeur open, haal de hond of kat weg. De hulpdienst geeft je verder stap voor stap alle instructies. Dus voor iedereen die ermee te maken krijgt: heeft de persoon geen normale ademhaling? Start dan meteen met compressies geven.”
Bij twijfel starten met reanimeren
“De eerste 6 minuten zijn cruciaal, hoe eerder gestart, hoe beter”, vervolgt Marjolijn. “Onderzoek toont: door burgerhulpverleners steeg de overlevingskans, van 26 % , naar 39 % in sommige regio’s. Om je een beeld te geven van het aantal gevallen van hartfalen: In 2023 waren in Nederland ongeveer 1,7 miljoen mensen met hart‑ en vaatziekten.”
Dus eigenlijk geldt: bij twijfel altijd starten? Marjolijn: “Ik zeg altijd tegen iedereen bel gelijk 112, de meldkamercentralist zegt dan gelijk: zet je luidspreker aan, doe de voordeur open. De meldkamer zegt ook: geen normale ademhaling? Dan starten. Want dat happen naar lucht, dat snurkende geluid, dat heet gasping, is een teken van een hartstilstand. Dat komt in 40% van de gevallen voor, maar mensen herkennen het vaak niet goed. Daarom zeggen we nu: geen normale ademhaling is direct beginnen. Elke seconde telt. Elke minuut die je later begint, daalt de overlevingskans met 10%.”
Oefenen op oefenpoppen geeft vertrouwen
Je geeft zelf reanimatietrainingen. Waarom is oefenen zo belangrijk? Marjolijn: “Je kunt dit niet alleen uit een boek leren. Je moet voelen hoe diep je moet drukken, waar je je handen plaatst. Tegenwoordig gebruiken we oefenpoppen met een vrouwelijke borstvorm en dat werkt heel goed. Mensen plaatsen hun handen beter als ze zien hoe het er in werkelijkheid uitziet. Vertellen is 1 ding, doen is iets heel anders.”
In trainingen hoort ze vaak dat mensen er tegenop zagen en dat het toch meeviel, de cursus. “En dat klopt ook: je kunt het eigenlijk niet fout doen. Het ergste wat je kunt doen, is niets doen.”
Veel reanimaties in en rondom huis
De meeste reanimaties vinden rondom huis plaats. En vaak is men dan alleen met het slachtoffer. “Daarom is het zo belangrijk om meteen 112 te bellen en de voordeur open te zetten. De meldkamer kan dan direct hulp sturen. Vroeger werd nog gezegd dat je iemand van bed moest halen, maar dat kost te veel tijd. Liever meteen beginnen, ook al ligt iemand op een matras. Dan maar wat dieper doordrukken, het belangrijkste is dat het bloed en de zuurstof blijven stromen. En beademen is daarbij ook belangrijk. borstcompressie én beademing samen verhogen de overlevingskans.”
Technisch kan iedereen een AED bedienen door de gesproken instructies. “Maar een cursus volgen is beter”, aldus Marjolijn. “omdat je het dan echt oefent en beter onthoudt wat je moet doen. Het verschil tussen zien en doen is enorm: in een training ervaar je de handelingen fysiek, wat cruciaal is in een noodsituatie.
Extra aandacht voor het vrouwenhart bij reanimeren
In trainingen is dit vaak een terugkerende vraag: “Hoe zit dat dan bij vrouwen, met borsten en kleding?’ In de praktijk komt het neer op één simpele regel: ontbloot de borstkas zodat de elektroden onder de oksel juist geplaatst kunnen worden. Anders werkt de stroomstoot – indien nodig – minder effectief.”
Men is wel meer terughoudend met reanimeren van vrouwen, vanwege het intieme van het ontbloten van de borsten. “Gelukkig valt dit in Nederland wel mee”, weet Marjolijn.
Er is één belangrijk punt: een hartstilstand behandel je bij iedereen hetzelfde, man of vrouw. De handelingen zijn identiek. Alleen: bij een vrouw moet je de BH even verwijderen of losmaken zodat de plakkers van de AED goed hechten.
Hartklachten bij vrouwen zijn anders
Marjolijn heeft jarenlange ervaring als Coronary Care Unit (CCI) verpleegkundige en zag dat hartklachten bij vrouwen anders zijn dan bij mannen. “Bij mannen zien we vaak dichtgeslibde kransslagaderen, dat is goed zichtbaar bij een hartkatheterisatie. Bij vrouwen gaat het meestal om de kleine vaatjes in het hart. Die vernauwen geleidelijk en veroorzaken krampjes, maar dat zie je niet op een hartfilmpje of bij een katheterisatie. Daardoor werden klachten van vrouwen vroeger vaak niet serieus genomen: ‘Niks aan de hand, gewoon stress’ werd er gezegd. Terwijl ze wél hartklachten hadden.”
Vrouwen hebben dezelfde leefstijl als mannen
Er zijn wel nog altijd meer mannen die een hartinfarct krijgen. “Maar meer vrouwen komen eraan”, aldus Marjolijn. “Dat komt omdat ze nu dezelfde leefstijl hebben als mannen: stress, werkdruk, roken. En na de overgang verliezen vrouwen de bescherming van oestrogeen, wat ook hart- en vaatziekten in de hand werkt.”
Cijfers bevestigen dat hart‑ en vaatziekten bij vrouwen een belangrijke doodsoorzaak zijn: in 2022 overleden 19.852 vrouwen aan een hart‑ of vaataandoening. Daarom vraagt Marjolijn voor meer aandacht voor het vrouwenhart.
Waarom speciaal aandacht voor het vrouwenhart?
Bij mannen zien we vaak de klassieke ‘pijn op de borst’. Bij vrouwen kunnen klachten subtieler zijn: kortademigheid, uitputting, misselijkheid, rug‑ of kaakpijn. Volgens de Hartstichting hebben vrouwen vaker problemen in de kleine vaatjes van het hart (microvasculair) dan mannen. Ook overlijden vrouwen gemiddeld op latere leeftijd aan een hartinfarct, 81 jaar versus 75 jaar bij mannen.
Onderliggende redenen en signaalwaarden anders
Het hart van een vrouw klopt in die zin ‘anders’. Niet omdat het andere technieken toepast, maar omdat de onderliggende redenen en signaalwaarden anders zijn. Daarom moet je als omstander én als vrouw zélf bewust zijn.
Wat Marjolijn ook weet: “Vrouwen zijn angstiger voor borstkanker dan voor hart en vaatziekten (HVZ). Omdat borstkanker wél wordt onderzocht. Terwijl er veel meer vrouwen aan hart- en vaatziekten overlijden. Dit zijn ongeveer 55 vrouwen per dag. Tegen 9 vrouwen met borstkanker.”
Laat je niet geruststellen met ‘het is stress’ Blijf doorvragen als klachten aanhouden zoals extreme vermoeidheid, kortademigheid, rug‑ of kaakpijn, misselijkheid en: stop met roken, beweeg regelmatig (wandelen, fietsen, zwemmen), eet gezond en zorg voor voldoende nachtrust.
De risicofactoren voor het vrouwenhart
Vrouwen zoeken vaak te laat medische hulp. Welke onderstaande risicofactoren heb jij?
- Hoge bloeddruk
- Hoog cholesterol
- Diabetes Mellitus
- Migraine
- Weinig bewegen
- Roken
- Vroege overgang
- Familie met hart- en vaatziekten
- Overgewicht/ buikomvang > 80 cm.
- Endotheel dysfunctie
- Slecht slapen
Lees ook: Pijn aan de rechterkant van de borst: 22 mogelijke oorzaken.
Voor iedereen die een hartstilstand waarneemt:
- Bel direct 112, zet luidspreker aan, volg de instructies van de meldkamer.
- Start met borstcompressies zodra iemand niet aanspreekbaar is én geen normale ademhaling toont.
- Zet de AED zo snel mogelijk aan (ideaal binnen 1 minuut) en volg de gesproken instructies.
- Plaats de electroden correct: onder de oksel, niet te laag op de buik en waarbij 1 geplaatst moet worden onder de oksel.
- Bij een vrouw: knip of verwijder de BH zodat plakkers goed contact maken.
Onthoud: zien is doen, oefen regelmatig, want in een reële situatie telt iedere seconde.
Tip: Kijk of je samen met je buren een hulpgroep kan vormen, eventueel met subsidie van de gemeente of vergoeding via de zorgverzekeraar. Marjolijn is in te huren voor cursussen aan huis.
Kijk hier voor informatie over cursussen reanimeren: Reanimeren Kun Je Leren!
<< Marjolijn laat zien hoe je een vrouw reanimeert (Foto: Yvette Juch)
Marjolijn tot slot: “Dames blijf niet rondlopen met vage klachten. Trek aan de bel, vraag door, en laat je serieus nemen. Want het hart van een vrouw ‘klopt’ echt anders.”
Disclaimer: Dit artikel is bedoeld voor algemene informatieve doeleinden en vervangt nooit professioneel medisch advies. Bij gezondheidsklachten of twijfel: raadpleeg altijd een arts of bel 112 in noodsituaties.
Bronnen:
Hartstichting, Hart en vaat cijfers, Hartstichting, Reanimeren kun je leren!