Ga naar de inhoud

Aankoop eeuwenoud condoom door Rijksmuseum leidt tot rel

Condoom in Rijksmuseum Bron: © Canva. Hoort een eeuwenoud condoom thuis in een museum? 

De aankoop van een eeuwenoud condoom door het Rijksmuseum in Amsterdam leidt tot felle kritiek en protest uit conservatieve hoek. Tegenstanders noemen het ‘een smakeloze besteding van belastinggeld’, terwijl het museum wijst op de historische waarde van het object.

Sinds begin juni is de opmerkelijke aanwinst te bewonderen in het Rijksmuseum: een bijna 200 jaar oud condoom, tentoongesteld als onderdeel van een expositie over seksualiteit en prostitutie in de 19de eeuw. Op het antieke voorbehoedsmiddel prijkt een pikante illustratie van een non met ontblote borsten, zittend in uitdagende houding tegenover drie geestelijken.

Herinnert aan de Franse revolutie

Hoewel het Rijksmuseum het object als historisch waardevol beschouwt, stuit het op scherpe kritiek van de katholieke stichting Civitas Christiana. Volgens woordvoerder Hugo Bos roept de afbeelding herinneringen op aan de Franse Revolutie, waarin nonnen werden vervolgd, en noemt hij het kwetsend dat dit onder het mom van kunst tentoongesteld wordt. De stichting zet zich naar eigen zeggen in voor het behoud van christelijke waarden, het gezin en de Nederlandse vrijheid.

Condoom zorgt voor ophef bij Rijksmuseum

Het museum bevestigt dat het gaat om een exemplaar van runderdarm uit de 18e eeuw, afkomstig uit Engeland. Met de aankoop wil het museum de seksuele gezondheid en preventiepraktijken in historisch perspectief tonen. Maar niet iedereen is enthousiast: religieuze organisaties, politici en sommige burgers protesteren fel tegen wat zij beschouwen als een ‘immorele’ en ‘zinloze’ uitgave.

In de eerste zin van het protestmanifest, dat inmiddels ruim 15.000 keer is ondertekend, staat: “Een condoom hoort niet thuis tussen de Nachtwacht en Vermeer.” De petitie vraagt het Rijksmuseum de aankoop terug te draaien en het object niet tentoon te stellen.

BBB-kamerlid stelt vragen

De ophef begint kort nadat het museum de aankoop bekendmaakt in een persbericht. Op sociale media ontploft het debat. Sommigen prijzen het museum voor zijn vooruitstrevende en inclusieve blik op geschiedenis, maar anderen spreken van een ‘culturele ontsporing’.

Tweede Kamerlid Henk Vermeer (BBB) stelt schriftelijke vragen aan de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap: “Is het de taak van een rijksmuseum om gebruikte voorbehoedsmiddelen tentoon te stellen?”

Lees verder onder de berichten >>

Moreel verval samenleving

Ook christelijke organisaties roeren zich. Stichting Gezin in Balans noemt de aankoop “symptomatisch voor het morele verval in onze samenleving.” Voorzitter Jozefine de Boer stelt in een interview met Reformatorisch Dagblad: “Het Rijksmuseum legitimeert met deze aankoop een losse seksuele moraal onder het mom van educatie.”

Het Rijksmuseum verdedigt keuze

Volgens het Rijksmuseum is de aankoop van het condoom historisch verantwoord. “Dit object werpt licht op een onderbelicht aspect van het dagelijks leven in vroegere eeuwen,” zegt conservator Dr. Lydia van Dijk in NRC Handelsblad. “Seksualiteit is altijd onderdeel geweest van de menselijke geschiedenis, net als preventie en controle over voortplanting. Dat willen we niet onder het tapijt vegen.”

Het museum benadrukt dat het condoom onderdeel zal zijn van een bredere tentoonstelling over het lichaam, hygiëne en gezondheid in de 17e en 18e eeuw. Daarbij is educatie het hoofddoel, en wordt expliciete presentatie vermeden. Van Dijk: “Het gaat ons niet om sensatie, maar om kennis.”

Condoom kent lange geschiedenis

De controverse maakt ook iets anders duidelijk: veel mensen weten weinig over de geschiedenis van het condoom. Al in het oude Egypte bestaan er aanwijzingen voor primitieve vormen van voorbehoedsmiddelen. De eerste echt herkenbare condooms dateren uit de 16e eeuw en worden gemaakt van linnen of dierlijke darmen. Ze worden aanvankelijk vooral gebruikt om geslachtsziekten te voorkomen, niet zozeer om zwangerschap tegen te gaan.

In de 18e eeuw, de periode waaruit het aangekochte condoom stamt, worden condooms voornamelijk verkocht via apothekers en straatverkopers. Pas in de 19e en 20e eeuw wordt rubber het dominante materiaal, en wordt het condoom langzaam genormaliseerd binnen publieke gezondheidscampagnes.

Wat hoort wel/niet in een museum thuis

De rel raakt aan een breder debat: wat mogen musea tentoonstellen, en wie bepaalt dat? Cultuursocioloog Dr. Merel ten Dam stelt in een opiniestuk op Joop.nl: “Wat we nu zien is geen debat over een condoom, maar over wie de macht heeft om de geschiedenis te vertellen. Seksualiteit hoort daar net zo goed bij als oorlog, religie of kunst.”

Ten Dam wijst op de trend onder musea om het dagelijks leven en de menselijke ervaring centraal te stellen. “Musea zijn geen kerken. Ze zijn plekken waar ook ongemakkelijke of controversiële onderwerpen een plek mogen hebben.”

Publiek verdeeld, discussie laait verder op

Inmiddels laat het Rijksmuseum weten dat de tentoonstelling waar het condoom onderdeel van zal uitmaken gewoon doorgaat, ondanks de kritiek. Het laatste woord over deze ‘rubberen rel’ nog niet gesproken. Op X, voorheen Twitter, is de hashtag #condoomgate trending. De meningen blijven fel verdeeld: is dit cultureel erfgoed of een overbodige provocatie?

Bronnen:

Reformatorisch Dagblad, Joop.nl, Historiek.net