Bron: © Canva. Asbest is nog steeds op veel locaties aanwezig.
Bouwbedrijf Eternit wordt vervolgd voor de dood van 3 personen, onder wie 2 oud-medewerkers en de partner van een van hen. Oorzaak: langdurige blootstelling aan asbest, een kankerverwekkende stof die decennialang in bouwmaterialen werd verwerkt. Een unieke zaak die vragen oproept over verantwoordelijkheid en nalatigheid.
De tekst gaat onder de video verder >>
Besmet via werkkleding man
2 slachtoffers werkten jarenlang in de fabriek van Eternit in Goor (Overijssel). De 3e betreft een vrouw die via de werkkleding van haar man, een voormalige werknemer, indirect werd blootgesteld. Alle 3 overleden aan mesothelioom, een vorm van kanker die vrijwel uitsluitend voorkomt bij contact met asbest.
Gevaar asbest bewust onderschat
Volgens justitie heeft Eternit gedurende tientallen jaren bewust het gevaar van asbest onderschat of zelfs genegeerd. Al in de jaren 50 waren er internationaal signalen dat asbest kankerverwekkend is, maar het bedrijf zou te lang hebben vastgehouden aan het gebruik van de stof in onder andere golfplaten, buizen en isolatiemateriaal.
Onaanvaardbaar gezondheidsrisico
Het OM stelt dat Eternit “een onaanvaardbaar gezondheidsrisico heeft genomen en daarmee onopzettelijke doodslag op het geweten heeft”. De zaak is uitzonderlijk omdat het een van de eerste keren is dat een Nederlands bedrijf strafrechtelijk wordt vervolgd voor gezondheidsschade door stoffen die inmiddels verboden zijn.
Wat maakt asbest zo gevaarlijk?
Asbest is een verzamelnaam voor een groep mineralen die zijn opgebouwd uit microscopisch kleine vezels. De stof werd tot ver in de jaren 80 op grote schaal toegepast vanwege de hittebestendigheid, slijtvastheid en isolerende werking. Vooral in de bouwsector was asbest een populair materiaal.
Het probleem: wanneer asbest beschadigt of veroudert, komen vezels vrij die bij inademing diep in de longen terechtkomen. Daar kunnen ze na decennia ziekten veroorzaken zoals asbestose, longkanker en vooral mesothelioom, een zeldzame, agressieve en vrijwel altijd dodelijke vorm van kanker aan het longvlies.
- Lees ook: Gerookt vlees vol kankerverwekkende stoffen.
Duizenden sterfgevallen
Volgens het RIVM sterven er in Nederland jaarlijks ongeveer 900 mensen aan asbestgerelateerde ziekten. Wereldwijd ligt het aantal sterfgevallen op ongeveer 255.000 per jaar. Zelfs kleine hoeveelheden ingeademde vezels kunnen al dodelijk zijn, een veilige blootstellingsgrens bestaat niet.
Dodelijke vezels in huis
Opvallend in deze zaak is dat ook iemand die níét direct bij Eternit werkte, tot de slachtoffers behoort. Het gaat om de vrouw van een oud-medewerker die jarenlang zijn met asbeststof bedekte kleding waste. Dit fenomeen, waarbij gezinsleden indirect worden blootgesteld via kleding of haar, staat bekend als ‘secondhand exposure’.
Stille maar dodelijke route
Het is een stille maar dodelijke route van besmetting. Het RIVM en verschillende medisch onderzoekers wijzen erop dat deze vorm van blootstelling zwaar wordt onderschat. In sommige regio’s komt mesothelioom vaker voor bij vrouwen dan gemiddeld, wat mede te verklaren is door indirecte blootstelling in huishoudens waar werknemers met asbest werkten.
Eternit eerder onder vuur
Eternit was tot begin jaren 90 de grootste producent van asbesthoudende bouwmaterialen in Nederland. In Goor produceerde het bedrijf dagelijks duizenden producten, vaak zonder voldoende bescherming voor de werknemers. Pas in 1993 werd asbest in Nederland volledig verboden.
De Nederlandse overheid en diverse rechtbanken hebben Eternit eerder civielrechtelijk aansprakelijk gesteld voor schade door asbest. In 2000 werd het bedrijf bijvoorbeeld veroordeeld tot een schadevergoeding aan nabestaanden van een slachtoffer. Maar een strafrechtelijke vervolging zoals deze is nieuw, en mogelijk baanbrekend.
Asbest nog steeds overal aanwezig
Hoewel nieuw gebruik van asbest verboden is, zit de stof nog in veel oudere gebouwen. Denk aan schuren, daken, leidingen en isolatie in woningen van vóór 1994. In 2020 schatte de overheid dat er nog zeker 100 miljoen vierkante meter aan asbesthoudend materiaal in Nederland aanwezig is.
Verwijdering van asbest is kostbaar en complex. Alleen gecertificeerde bedrijven mogen dit uitvoeren. In 2019 werd een wetsvoorstel om asbestdaken verplicht te verwijderen vanaf 2024 nog ingetrokken, mede door protesten uit de agrarische sector.
De overheid zet nu in op vrijwillige sanering, met behulp van subsidies. Het RIVM waarschuwt echter dat de gezondheidsrisico’s niet minder worden zolang asbest in gebouwen blijft zitten.
Lees verder onder de video >>
Slachtoffers zoeken erkenning
Voor de nabestaanden in de strafzaak tegen Eternit gaat het om meer dan financiële compensatie. Ze eisen erkenning van het leed en willen dat de verantwoordelijkheid voor het nalatenschap van asbest eindelijk duidelijk wordt uitgesproken.
De rechtszaak kan precedentwerking hebben voor toekomstige zaken waarbij gezondheidsschade door stoffen uit het verleden aan het licht komt. Advocaten spreken van een “belangrijke stap richting gerechtigheid voor slachtoffers van industrieel falen”.
Bronnen:
WHO, RIVM, Trouw