De toenemende verspreiding van complottheorieën binnen de Nederlandse samenleving baart die AIVD (Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst) steeds meer zorgen. Om welke complottheorieën gaat het en hoe terecht zijn die zorgen?
De inlichtingendienst, belast met het beschermen van de nationale veiligheid, signaleert een alarmerende groei van desinformatie en samenzweringstheorieën die niet alleen de publieke opinie beïnvloeden, maar ook potentiële risico’s vormen voor de maatschappij.
Volgens de dienst geloven meer dan 100.000 mensen in Nederland in complottheorieën. Eén daarvan luidt dat in Nederland een kwaadaardige elite aan de macht is. Allerlei instanties en personen spelen daarin een rol. Ministers, journalisten, rechters en wetenschappers zouden deel uitmaken van de elite die de bevolking wil onderdrukken, tot slaaf maken of zelfs vermoorden. De AIVD noemt dit gedachtegoed een voedingsbodem voor anti-institutioneel extremisme. Als voorbeeld daarvan wijst de dienst op het beramen van een moordaanslag op premier Rutte. Daarvoor werd in 2021 een man opgepakt.
Complottheorieën wakkeren angst en wantrouwen aan
Complottheorieën zijn geen nieuw fenomeen, maar de opkomst van sociale media en het gemak van online communicatie hebben geleid tot een forse groei van de verspreiding ervan. Mensen kunnen eenvoudig informatie delen en ontvangen. Dat gebeurt zonder de feiten te checken. De AIVD ziet dat aanjagers van complottheorieën hun eigen draai geven aan nieuwsgebeurtenissen. De meest ongegronde ideeën verspreiden zich hierdoor en vinden snel hun weg naar aanhangers.
De dienst waarschuwt dat aanhangers van complottheorieën een parallelle samenleving willen optuigen, met een eigen munteenheid en eigen rechtspraak. Doordat er steeds weer nieuwe thema’s bij komen, vreest de AIVD dat dit een probleem blijft, schrijft ze in haar jaarrapport 2022.
Complottheorieën ondermijnen vertrouwen in de overheid en wetenschap
De zorgen van de AIVD gaan verder dan alleen het verspreiden van onjuiste informatie. Complottheorieën bevorderen radicalisering en zetten personen aan tot gewelddadige handelingen uit naam van hun overtuigingen. Bovendien ondermijnen ze het vertrouwen van het publiek in de overheid, de wetenschap en de media. Dat kan volgens de AIVD gevolgen hebben voor het functioneren van de samenleving.
De theorieën leiden verder de aandacht af van echte bedreigingen en problemen waarmee we als samenleving te maken hebben. Door tijd en middelen te besteden aan het tegengaan van desinformatie raken belangrijke thema’s zoals klimaatverandering, gezondheidszorg en economische uitdagingen op de achtergrond.
De rol van de AIVD
De inlichtingendienst houdt de opkomst van complottheorieën nauwlettend in de gaten. Ze monitort het verspreiden van schadelijke informatie, de personen die deze informatie verspreiden en degenen die er gevoelig voor zijn.
De AIVD werkt verder aan bewustwording en voorlichting om het publiek te informeren over de gevaren van complottheorieën en desinformatie. Ze leert mensen kritisch te denken en bronnen te checken, voordat ze informatie als waarheid accepteren. Hiervoor worden voorlichtingscampagnes via onderwijsinstellingen, media en maatschappelijke organisaties ingezet.
Veel voorkomende complottheorieën
- Omvolkings-theorie: Deze theorie leeft onder rechts-extremisten en stelt dat in Nederland een kwaadaardige elite aan de macht is. Demografische veranderingen worden gezien als een complot van ‘de joodse elite’ om bewust het ‘witte ras’ te verzwakken. Door het stimuleren van massa-immigratie, vooral uit islamitische en Afrikaanse landen, zou worden gewerkt aan vermenging of vervanging van het ‘witte ras’.
- MH17: Na de tragische ramp met vlucht MH17 zijn verschillende alternatieve verklaringen en samenzweringstheorieën ontstaan over wie verantwoordelijk is voor het neerhalen van het vliegtuig.
- COVID-19: De pandemie leverde diverse complottheorieën op, zoals beweringen dat het virus opzettelijk is gecreëerd in een laboratorium, dat de overheid de crisis gebruikt om meer controle te krijgen over de bevolking, of dat de ernst van de pandemie wordt overdreven om andere doelen te behalen.
- 5G: Er zijn mensen die geloven dat 5G-netwerken schadelijk zijn voor de gezondheid en zelfs verantwoordelijk zijn voor de verspreiding van COVID-19. Deze theorieën zijn wijdverspreid en hebben geleid tot vandalisme van 5G-infrastructuur.
- Vaccinaties: Sommige mensen geloven dat vaccinaties gevaarlijk zijn en dat ze worden gebruikt om microchips in te brengen om individuen te volgen. Dergelijke theorieën kunnen de volksgezondheid in gevaar brengen door vaccinatiecampagnes te ondermijnen.
- De Rothschild-theorie: Een langlopende complottheorie is de bewering dat de familie Rothschild, een bekende bankiersfamilie, achter allerlei wereldwijde samenzweringen en machtsstructuren zit.
- NWO (New World Order): Deze theorie suggereert dat er een geheime groep elite is die werkt aan het vestigen van een wereldregering om de wereldbevolking te controleren.
Uitzending Op1 over het alarm slaan door de AIVD
Bron: AIVD