Samenleving verhardt: moeten we onze burgerplichten aanscherpen?

Bron: © Canva. 

---

Burgerplichten komen steeds vaker onder druk te staan in een samenleving die merkbaar verhardt. Je merkt het in het verkeer, op sociale media, in het onderwijs, bij de zorg en zelfs op straat. Beledigingen vliegen je om de oren, gezagsdragers worden uitgescholden of bedreigd, en de bereidheid om rekening met elkaar te houden lijkt tanende. Hoe zit het met jouw burgerplichten?

Voldoe jij daar nog aan, ken je ze (nog) en zijn die plichten nog wel voldoende in een tijd waarin polarisatie en agressie toenemen?

Fundament van de samenleving

Burgerplichten zijn de ongeschreven én wettelijke regels waar je je als burger aan hoort te houden. Denk aan het naleven van wetten, het betalen van belasting, respect tonen voor anderen, deelnemen aan verkiezingen, hulp bieden bij nood en het accepteren van gezag binnen de rechtstaat.

Het zijn de fundamenten waarop een samenleving draait. Als iedereen zijn eigen gang gaat zonder zich aan die plichten te houden, stort dat bouwwerk langzaam in.

Met je rechten, moet je ook bijdragen aan het geheel

In de Grondwet staan de klassieke rechten van burgers, zoals vrijheid van meningsuiting, religie en vergadering. Maar tegenover die rechten staan verantwoordelijkheden: jouw burgerplichten. Het Sociaal Cultureel Planbureau noemt dit ‘wederkerigheid’: als je rechten hebt, moet je ook bijdragen aan het geheel.

Verharding van de maatschappij

Ondertussen verharden onze omgangsvormen. Hulpverleners krijgen steeds vaker te maken met verbaal en fysiek geweld. Gemeenteambtenaren en leraren worden bedreigd of geïntimideerd.

In 2023 registreerde de politie ruim 33.000 meldingen van agressie en geweld tegen publieke dienstverleners, een forse stijging ten opzichte van voorgaande jaren.

Haat op sociale media

Ook online laat de verharding zich voelen. Op X en Facebook nemen complottheorieën en haatdragende uitingen toe. Mensen zetten zich af tegen ‘de elite’, de overheid, journalisten of zelfs medeburgers met een andere mening.

De onderlinge verbondenheid neemt af, en dat is gevaarlijk, want een democratie functioneert alleen als je samenwerkt. Ook met mensen waar je het niet mee eens bent.

Lees ook: Haatreacties op sociale media: slecht voor onze gezondheid

Voldoen we nog aan onze burgerplichten?

In theorie heb je als burger de plicht om de democratische rechtsstaat te ondersteunen. Maar hoe doe je dat als je geen vertrouwen meer hebt in de overheid, of als je het gevoel hebt dat jouw stem toch niets uitmaakt?

Die houding zie je terug in de dalende opkomstcijfers bij verkiezingen, het afnemend gezag van rechters en politie, en de groei van ‘eigen waarheden’ die worden gedeeld binnen gesloten online bubbels.

Burgerplichten als moreel kompas

Toch ligt er ook een verantwoordelijkheid bij jou als individu. Je burgerplicht is niet alleen iets formeels, het is ook moreel. Je hoort bij te dragen aan de samenleving door je stem te laten horen op een fatsoenlijke manier, door vreedzaam te demonstreren in plaats van te rellen, en door anderen in hun waarde te laten. Dat lijkt in deze tijd van snelle meningen en wantrouwen steeds moeilijker te worden.

Lees verder onder de berichten >>

Moeten we onze burgerplichten aanscherpen?

Er gaan stemmen op om burgerplichten steviger te verankeren in beleid en onderwijs. De Raad voor het Openbaar Bestuur pleitte eerder voor een ‘maatschappelijk dienstjaar’ voor jongeren, zodat zij leren wat het betekent om onderdeel te zijn van een gemeenschap (bron: robadvies.nl).

Ook burgerschapsonderwijs op scholen moet volgens velen beter, met meer aandacht voor empathie, debatvaardigheid en democratische waarden.

Maatschappelijke stages

Daarnaast roepen sommige bestuurders op tot helderder grenzen in gedrag. Zo stelde burgemeester Aboutaleb van Rotterdam in een interview met NRC dat “we terug moeten naar een basisnorm van omgangsvormen, waarin fatsoen geen zwaktebod is maar een kracht”. Een aangescherpt burgerschap zou dus kunnen bestaan uit:

1. Verplichte maatschappelijke stages;
2. Strengere handhaving op agressie tegen hulpverleners;
3. Vaker in gesprek over morele verantwoordelijkheden in plaats van alleen rechten;
4. Investeren in buurtinitiatieven en lokale democratie.

Wat kun jij zelf doen?

Het begint klein: groet je buurman, toon respect voor leraren of zorgpersoneel, luister ook naar wie het oneens met je is. Gebruik je stem, letterlijk en figuurlijk, maar doe dat met respect. Realiseer je dat jouw vrijheid samenhangt met die van een ander.

Je burgerplichten zijn geen last, maar een teken van volwassen burgerschap. In een tijd waarin polarisatie en conflict vaak het nieuws bepalen, is het meer dan ooit nodig dat iedereen en jij je verantwoordelijkheid neemt. Niet alleen voor jezelf, maar ook voor de samenleving als geheel.

Bronnen:

Politie.nl, SCP, NRC