Hoe kan het dat moedervlekken zo 'vaak' bron zijn van kanker?

Doordat een defect gen daarvoor zorgt.

In de bovenste laag van de huid (opperhuid, ofwel epidermis) bevinden zich melanocyten, dat is de medische naam van pigmentcellen. Zij zorgen voor pigmentvorming in de huid. Pigment (melanine) is een bruine kleurstof die wordt aangemaakt door de pigmentcellen.

De pigmentcellen bevinden zich in de basale laag van de opperhuid. Ze hebben ook uitlopers, zogeheten dendrieten, die verder in de opperhuid doordringen. Via deze uitlopers geeft een pigmentcel pakketjes met pigment (melanosomen) door aan de epitheelcellen in de opperhuid. Eenmaal daar aangekomen posteert het pigment zich als een parasol boven de celkern. Zo biedt het pigment enige bescherming tegen het indringen van UV-stralen in de celkern van de epitheelcellen.

Als er te veel pigment wordt aangemaakt wordt dat hypermelanosis genoemd. Kleine voorbeelden daarvan zijn sproeten en moedervlekken. Bij sproeten maken de pigmentcellen ter plaatse meer en grotere pigmentpakketjes. Waarom en waardoor dit gebeurt is niet duidelijk.
Bij moedervlekken (naevi) is er nog iets anders aan de hand. Daar zijn de zogeheten naevuscellen bij betrokken. Deze ontwikkelen zich vanuit de pigmentcellen en maken veel en grote pigmentpakketjes aan. De naevuscellen kunnen vanuit de basale laag dieper in de huid wegzakken tot in de lederhuid. Hoe dieper het pigment in de huid zit, hoe donkerder de moedervlek er uit ziet.

Een moedervlek is in principe goedaardig. Het is echter mogelijk dat hij ‘onrustig wordt’; dat hij snel in omvang toeneemt en zich verdikt. Dit kan duiden op een melanoom ; de kwaadaardige vorm van huidkanker. Het is aangetoond dat zonverbranding en ook dat zonnebankgebruik door mensen jonger dan 35 jaar een risicofactor is voor het krijgen van melanoom.

Na onderzoek heeft in mei 2012 een team van het Nederlands Kanker Instituut en het VU medisch centrum het ontstaansmechanisme van melanoom opgehelderd. In goedaardige moedervlekken zitten hoge niveaus van PTEN, een eiwit dat een rol speelt bij het onderdrukken van een tumor. Maar door te hoge doses UV-stralen kan dat eiwit zodanig beschadigen dat het verloren gaat. Dan kan de moedervlek niet meer in de slaapstand (senescence) gaan, maar gaat deze zich kwaadaardig delen.

Het PTEN-gen is een soort handrem die in de cellen zit. Wanneer die handrem defect raakt kan een moedervlek uitgroeien tot een melanoom.