Bron: © Canva
Typisch Nederlands herfstbeeld: zwermen vogels die ‘s avonds laag over de weilanden glijden of zich in bomen nestelen. In het najaar vertrekken vele vogelsoorten vanuit Nederland naar zuidelijkere streken, en een flink aantal passeert ons land onderweg. De piek van de najaarstrek vindt vaak plaats in oktober.
Hieronder lees je hoe je dit natuurfenomeen beleeft en welke vogels je met wat geluk voorbij ziet komen.
Hoe vinden vogels de weg?
Hoe weten trekvogels de weg naar hun overwinteringsplaats? Ze gebruiken allerlei natuurlijke hulpmiddelen:
- De stand van zon, maan en sterren speelt mee.
- Rivieren, kusten en andere landschappelijke lijnen vormen visuele leidraden.
- Vogels beschikken over een ingebouwd kompas in hun hersenen.
- Als het zicht slecht is, gebruiken ze zelfs geluidssignalen als ondersteuning.
Sommige soorten maken immense reizen: zo doorkruist de noordse stern in zijn jaarrondmigratie de hele wereld.
Trekroutes door Nederland
Dankzij vogelringen, geografische tags en zenders zijn de vliegroutes van trekvogels steeds beter in kaart gebracht:
- Kustvogels zoals de lepelaar, stern en steenloper volgen vaak de kustlijn van Noord- en Zuid-Holland. Ze trekken via België, Frankrijk en Portugal verder naar Afrika.
- Landvogels (zoals zwaluwen, tortels, roofvogels) leggen vaak een route af die meer binnendoor gaat, via de oostelijke provinciegrenzen, Duitsland, Frankrijk en uiteindelijk naar Centraal- of Zuid-Afrika.
Tekst gaat verder onder de (Engelstalige) video (Nederlandse ondertiteling beschikbaar) >>
Waar en wanneer kijken?
- Langs de kust: op een dag met een stevige noordwestenwind is het ideaal om vanaf de duinen richting zee te turen met een verrekijker.
- In het binnenland: open gebieden of bosranden zijn goede plekken om roofvogels te zien, vooral op zonnige dagen. Zij gebruiken thermiek (opstijgende warme lucht) om energiezuinig kilometers te maken.
- Veel vogels trekken ‘s nachts, in dat geval merkt je ze vooral ‘s ochtends of ‘s avonds als ze aankomen of vertrekken.
Vogels die in ons land overwinteren
Niet alle vogels verlaten Nederland. Sommige kiezen onze graaslanden, uiterwaarden en polders als winterverblijf:
- Ganzen zoals kolganzen, brandganzen en roodhalsganzen vinden hier voedsel als hun oorspronkelijke leefgebieden onder sneeuw bedekt zijn.
- Tijdens de trek blijven ganzen in contact: de achterste vogels motiveren koplopers om het tempo vast te houden. Ze vliegen vaak met snelheden tot 45 km/uur.
Zeldzame gasten: kraanvogels en anderen
Een bijzonder moment is het passeren van kraanvogels. Zij vliegen vanuit Scandinavië naar Spanje en Noord-Afrika. Onderweg kunnen ze korte pauzes houden in gebieden zoals de Peel of het Leersumse Veld. Op die momenten verzamelen vogelliefhebbers zich om deze sierlijke vogels te bewonderen.
Andere soorten die sporadisch tijdens de trek in ons land verschijnen, zijn bijvoorbeeld de groenpootruiter, bosruiter en beflijster.
Wanneer vertrekt een vogel?
Wat triggert de trek? Meestal niet het weer op zich, maar de situatie in het voedselaanbod:
- Naarmate voedselbronnen schaars worden, is het tijd om te vertrekken.
- Bij regen of storm wachten vogels liever op betere omstandigheden.
- Ideale trekwind: uit het oosten of noorden.
- Zon en opklaringen kunnen hen motiveren om hoger te vliegen, dat maakt ze soms beter zichtbaar.
- Bij tegenwind vliegen vogels lager, waardoor ze gemakkelijker opgemerkt worden.
Tips voor waarnemen
- Ga op het juiste moment op pad. De piek in oktober maakt dit een spannende maand om uit te kijken.
- Gebruik een verrekijker. Een goede verrekijker vergroot jouw kans om details te zien, zoals vleugelpatronen of snavelvorm.
- Check online waarnemingen. Er zijn platforms waar vogelaars in Europa actuele waarnemingen delen, zo weet je welke soorten recent gezien zijn en waar.
- Wees geduldig. Soms duurt het even voordat iets langs komt. Kijken, luisteren, goed timen en vooral genieten van het spektakel zelf.
- Neem warme kleding mee. In het najaar kan het snel fris worden, vooral in de avond of op winderige locaties aan zee.
De vogeltrek in het najaar is een van de meest indrukwekkende natuurfenomenen in Nederland. Met wat voorbereiding, aandacht en geduld kun je een rijke variëteit aan soorten zien en misschien zelfs zeldzame gasten opmerken. Zeker in oktober loont het om een ochtend of middag af te stemmen op het luchtruim.