Botsing rechters en politie zet vertrouwen in rechtsstaat onder druk

Rechtbank Amsterdam en politie niet op 1 lijn

Bron: © BNA Rechtbank Amsterdam in beeld

Rechters en politie botsen steeds vaker, zo blijkt uit recente ontwikkelingen in Amsterdam. De rechtbank en de politie staan daar lijnrecht tegenover elkaar, meldt het Parool. De rechtbank verwijt de politie dat zij cruciale informatie over demonstraties achterhoudt, terwijl de politie op haar beurt de onpartijdigheid van de rechters in twijfel trekt.

De tweestrijd leidt tot grote zorgen over de samenwerking binnen de rechtsstaat en het vertrouwen van burgers in de onafhankelijke rechtspraak. Dit is de situatie:

Escalatie rond demonstratiebeleid

De recente botsing draait om Woo-verzoeken van activist Frank van der Linde, die documenten opvroeg over het politieoptreden tijdens een demonstratie op het Museumplein op 16 januari 2022. Volgens de rechtbank weigert de politie documenten van het Team Openbare Orde Informatie (Tooi) te overhandigen, terwijl die mogelijk van belang zijn voor de beoordeling van het politieoptreden.

Informatieverplichtingen

De rechtbank oordeelt herhaaldelijk dat de politie haar informatieverplichtingen niet nakomt. In een recente uitspraak stelt de rechtbank vast: “De politie heeft onvoldoende gemotiveerd waarom bepaalde documenten niet bestaan of niet verstrekt kunnen worden.”

De rechter draagt de politie op om binnen 6 weken met alle relevante documenten te komen of gedetailleerd toe te lichten waarom dit niet mogelijk is.

Politie beticht rechtbank van partijdigheid

De politie reageert fel en stelt dat zij geen vertrouwen meer heeft in de onpartijdigheid van de Amsterdamse rechtbank. In een brief aan de rechtbank schrijft zij dat er sprake is van “structurele bevoordeling van Van der Linde” en dat “de rechtbank weinig blijk geeft van een objectieve houding.”

Daarom overweegt de politie om toekomstige procedures te verplaatsen naar de rechtbank in Den Haag.

Ongebruikelijke en zorgwekkende ontwikkeling

Volgens hoogleraar staatsrecht Jon Schilder (VU Amsterdam) is deze ontwikkeling uiterst ongebruikelijk: “Dat een overheidsinstantie zich openlijk afvraagt of een rechtbank nog wel onpartijdig is, tast de fundamenten van de rechtsstaat aan.” Hij wijst erop dat daarvoor wettelijke middelen bestaan, zoals wraking van individuele rechters of hoger beroep. Het ter discussie stellen van een volledige rechtbank getuigt van wantrouwen op institutioneel niveau.

Ook de Raad voor de Rechtspraak laat in een reactie aan het Parool weten zich zorgen te maken: “Als overheidsorganisaties de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht in twijfel trekken, zonder juridische onderbouwing, raakt dat aan de kern van onze democratische rechtsorde.”

Hoe vaak botsen politie en rechters?

Het komt zelden voor dat politie en rechters zó frontaal met elkaar in aanvaring komen. Wel zijn er incidentele gevallen van spanningen tussen opsporingsdiensten en de rechterlijke macht, vooral als het gaat om informatievoorziening of de toepassing van bevoegdheden.

1. Marengo-proces

In 2021 ontstond er bijvoorbeeld ophef rond het zogenoemde “Marengo-proces” tegen topcrimineel Ridouan Taghi. De rechter-commissaris beklaagde zich toen over het feit dat de politie weigerde vertrouwelijke informatie uit het rechercheteam te delen.

Ook in terrorismezaken zoals rond de Hofstadgroep was er in het verleden discussie over het delen van AIVD-informatie met de rechter.

2. Avondklok

Een ander voorbeeld betreft de zaak rond de avondklok in 2021. Toen oordeelde de rechtbank in eerste instantie dat de maatregel juridisch ondeugdelijk was ingevoerd. Het kabinet sprak zich toen publiekelijk uit tegen het oordeel en zette via spoedwetgeving de maatregel alsnog door. Ook dat leidde tot debat over de verhouding tussen uitvoerende macht en rechterlijke macht.

Gevolgen van de botsing

De gevolgen van deze toenemende spanningen zijn niet alleen juridisch, maar ook maatschappelijk van aard. Wanneer politie en rechtbank elkaar openlijk wantrouwen, kan dat leiden tot:

Vertraging van rechtszaken
Procedures worden bemoeilijkt als één partij zich niet gehoord of benadeeld voelt.
Politieke spanningen
Het wantrouwen kan zich uitbreiden naar gemeentelijke of landelijke overheden.
Afnemend vertrouwen onder burgers
Als burgers zien dat autoriteiten elkaar beschuldigen van partijdigheid of obstructie, kan het vertrouwen in instituties afnemen.
Precedentwerking
Het ter discussie stellen van rechtbanken door uitvoerende instanties kan een gevaarlijk precedent scheppen.

Wat is nodig om dit te herstellen?

Volgens juridisch deskundigen is een onafhankelijke toetsing van de gang van zaken noodzakelijk. Een optie is dat de procureur-generaal bij de Hoge Raad onderzoek doet naar de bezwaren van de politie. Ook kan de Tweede Kamer vragen om opheldering over de situatie in Amsterdam.

Daarnaast moet er worden gewerkt aan betere informatieprotocollen tussen politie en justitie. Transparantie en zorgvuldigheid zijn essentieel om gerechtelijke procedures ordentelijk te laten verlopen.

‘Onbegrijpelijk en verontrustend’

Frank van der Linde zelf noemt het politieoptreden “onbegrijpelijk en verontrustend”. In een reactie aan Het Parool zegt hij: “De politie lijkt te vergeten dat zij in een rechtsstaat opereert. De rechter is er om te toetsen, niet om zich te schikken naar het overheidsbelang.”

De Amsterdamse politie blijft vooralsnog bij haar standpunt. Een woordvoerder stelt: “Wij respecteren de rechter, maar kunnen niet negeren dat we een patroon zien van partijdigheid. Dat is schadelijk voor het vertrouwen van onze organisatie in de rechtspraak.”

Bronnen:

Het Parool, Raad voor rechtspraak, Platform Investico, AD