Bron: © Nationaal Archief CCO Oranjes en Amsterdam
Amsterdam 750 jaar: een mijlpaal voor de stad van kooplieden, grachten en geschiedenis. In deze eeuwenlange reis speelt het Huis van Oranje een opmerkelijke, soms omstreden maar altijd betekenisvolle rol. Van koninklijke intochten en inhuldigingen tot paleispolitiek, revoltes en gouden geschenken. Dit artikel duikt in de gelaagde relatie tussen de Oranjes en onze hoofdstad.
De royals vieren het 750-jarige bestaan van Amsterdam
Bekijk de beelden hieronder en lees daarna verder >>
Eeuwenoude verbondenheid tussen de Oranjes en Amsterdam
De band tussen Amsterdam en het koningshuis is historisch diepgeworteld. Al sinds de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden mengen de Oranjes zich in het stadsleven van Mokum, soms als bondgenoot, soms als tegenpool.
Amsterdam ontwikkelde zich als vrijgevochten handelsstad, terwijl de Oranjes macht trachtten te behouden via dynastieke erfenissen en militaire macht. Deze spanning leverde tal van historische hoogte- en dieptepunten op.
Hoogtepunten uit het gezamenlijke verleden
- 1580: Willem van Oranje’s theatrale intocht: Tijdens de opstand bezocht Willem van Oranje Amsterdam. Ondanks politieke spanningen werd hij feestelijk ontvangen, met theatrale taferelen zoals een walvis met Neptunus op het Damrak en een groots vuurwerk. Toch vertrok hij met lege handen: een vroege illustratie van de Amsterdamse weerbarstigheid.
- 1647-1650: Willem II’s aanval op Amsterdam: De grootste crisis ontstond toen Willem II met 10.000 soldaten Amsterdam wilde belegeren vanwege een belastinggeschil. Dankzij mist, waarschuwingen en slimme stadsverdediging liep de actie op niets uit. Kort daarna overleed hij aan de pokken. De stad juichte: “De prins is dood, mijn gaaf vergroot.”
- 1813-1840: De terugkeer van Oranje en de rol van de stad: Na de Franse Tijd werd Amsterdam weer het podium van de monarchie. Willem I werd verwelkomd met de sleutels van de stad. Zijn zoon Willem II had een glorieuze intocht bij de Willemspoort in 1840. Het Paleis op de Dam, ooit stadhuis, werd officieel koninklijk bezit.
Paleis op de Dam: van volksstadhuis tot koninklijk decor
Waar steden als Parijs of Londen rond paleizen ontstonden, was het Amsterdamse Paleis ooit een stadspaleis vóór en dóór burgers. Lodewijk Napoleon was de eerste die er ging wonen; later werd het de plek waar vorsten worden ingehuldigd.
Sinds 1814 is het dé officiële plek voor koninklijke ceremonies, maar géén residentie: het hof koos voor Den Haag. Alleen de Grondwet legt vast dat de inhuldiging van een nieuwe koning(in) in Amsterdam plaatsvindt.
Koninklijke symboliek in de stad: Willemsstraat, Koningsplein en Willemspoort
Verspreid over de stad herinneren plekken aan het koningshuis:
- Willemsstraat (Jordaan): Ontstaan na demping van de Goudsbloemgracht in 1857. De straat was hét symbool van volks-Oranjeliefde met spectaculaire versieringen bij feestdagen. Hier ontstond het idee voor het schenken van de Gouden Koets aan Wilhelmina.
- Willemspoort (ook bekend als Haarlemmerpoort): Een imposant bouwwerk dat diende als triomfpoort bij de intocht van koning Willem II.
- Koningsplein: Vernoemd naar de Franse koning Hendrik IV. In 2013 sneuvelde het plan om het Singel weer Koningsgracht te noemen. Amsterdammers zagen het als overdreven eerbetoon.
De Oranjes als stadmakers en beschermers
Tijdens de 17e eeuw, de Gouden Eeuw, ondersteunden de Oranjes de stedelijke uitbreiding. Grachten als de Prinsengracht, vernoemd naar de prinsen van Oranje, symboliseren dit. Ze speelden ook een rol in het financieren van monumenten en stedelijke projecten.
4 eeuwen vieringen en verzet
Amsterdam is steevast het toneel van koninklijke evenementen. Huwelijken, kroningen en herdenkingen vonden plaats in De Nieuwe Kerk of op de Dam. Toch was de sfeer niet altijd feestelijk:
- 1898: De Gouden Koets, gesponsord door de Amsterdammers, als nationaal geschenk voor Wilhelmina.
- 1980: De inhuldiging van Beatrix verliep grimmig met krakersrellen (“Geen woning, geen kroning!”).
- 1988: Koningin Beatrix wordt spontaan gekust in de Jordaan tijdens Koninginnedag, hét moment van verzoening.
- 2002: Het huwelijk van Willem-Alexander en Máxima werd zonder protest groots gevierd.
De tekst gaat onder het bericht verder >>
1975: 700 jaar #Amsterdam. Een prachtige stad destijds. pic.twitter.com/iUP5gvAyhN
— Elbertus van Lagen🎗️ (@GEvanlagen) June 9, 2025
Een band van liefde én kritiek
Amsterdam kent naast een oranjerode ook een republikeinse onderstroom. Socialisten, krakers en columnisten lieten zich vaak kritisch uit over het koningshuis. Toch werd bij elke nieuwe generatie monarchen opnieuw geprobeerd de relatie te herdefiniëren.
Een treffend voorbeeld: de wieg van Juliana werd door Amsterdammers geschonken; tijdens Amalia’s studietijd in Amsterdam bleef het stil. Het vertrouwen in het koningshuis is historisch laag, maar dat is niet meer louter een Amsterdamse sentiment. Het is onderdeel van een breder maatschappelijk debat over traditie, representatie en macht.
750 jaar Amsterdam: een nieuwe bladzijde voor Oranje en Mokum?
Het jubileumjaar 2025 biedt ruimte voor reflectie en hernieuwde verbondenheid. De stad én het koningshuis staan voor een nieuwe fase: waarin geschiedenis wordt gekoesterd, maar ook kritisch bekeken. Met festiviteiten, tentoonstellingen en herdenkingen wordt het gedeelde verleden gevierd én worden nieuwe verhalen geschreven.
Lees ook: Test je kennis over het koningshuis.
Bronnen:
Blauwbloed, Royaltynieuws.nl, Talpa (Shownieuws)