Wat voor taal spraken de Romeinen ten tijde van het Romeinse rijk precies?

In dit gigantische rijk werden vele talen gesproken, maar twee talen waren van algemeen belang: het Latijn in het westen en het Grieks in het hellenistische oosten. De bestuurders en intellectuele elite spraken beide talen als lingua franca.

In het Romeinse Rijk was het Latijn de ambtstaal. De taal voor wetenschap en cultuur. De taal voor de dagelijkse omgang was het zogenoemde koinè-Grieks

Je vraag is erg breed, net zoals de periode van het Romeinse Rijk, tussen 27 v.Chr. (toen de Romeinse Republiek een Keizerrijk werd) en 476 n.Chr. (de val van het West-Romeinse Rijk)
In feite ging het Oost-Romeinse Rijk door tot 1453 (de val van Byzantium), maar die periode kennen wij als de Middel Eeuwen.
Ik zal me dus beperken tot de eerste 500 jaar.

De officiele talen waren er twee, Latijn in het Westen, en Grieks in het Oosten, maar in de loop van al die tijd zijn beide talen flink geëvolueerd.
Latijn was trouwens de voertaal in het leger.
Daarnaast, werden naast Latijn en Grieks ook heel wat barbarische talen gesproken in alle uithoeken van het rijk, die vreedzaam naast Latijn en Grieks gebruikt werden. Het lag niet aan de aard van de Romeinen om andere talen of religies te onderdrukken, maar eerder te assimileren. Zo was b.v. het aantal goden die de Romeinen konden aanbidden steeds groter naarmate nieuwe goden en religies opgenomen werden in het rijk. Dat gold ook voor de talen.

In ieder geval, in de eerste jaren na het ontstaan van het Rijk, was er al sprake van meerdere vormen van Latijn, waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen Volkslatijn of Vulgair Latijn (het woord zegt het al, het werd gesproken door het volk), en Klassiek Latijn, die door het gebruik in scholen en door ambtenaren rond de 2e eeuw werd gefixeerd, en daarna bijna niet meer veranderde tot vrijwel onze eigen tijd.
Volkslatijn was in ieder geval ook geen echte taal, eerder een verzamelnaam voor de talen die in alle delen van het Rijk werd gesproken, en die steeds meer de lokale talen assimileerde, waardoor langzaam maar zeker de verschillende talen ontstonden die wij nu kennen en die van Latijn afstammen. Er wordt pas gesproken over verschillende talen vanaf de 9e eeuw of zo, dus lang ná de val van het West-Romeinse Rijk. Tot die tijd gebruikte men al die verschillende varianten van Volkslatijn.

De andere taal die gesproken werd in het Romeinse Rijk was Koinè (=gezamenlijk), en dat is de klassieke variant van Grieks, afgestamd van het Attische dialect (de variant van Athene) die als "standaard Grieks" geldt. Omdat Grieks een veel oudere en rijkere geschiedenis en literatuur had dan Latijn in die tijd, heeft Koinè minder geëvolueerd dan Latijn, en in het Oostelijke gedeelte van het Rijk bleef Koinè de officiële taal tot de 14e eeuw, na de val van Byzantium. Ook in Grieks was er sprake van een vereenvoudigde volkstaal, de 'Demotiki', naast de officiële Koinè.