Hoe zit het met het verschuiven van de polen? Merken wij als mensen daar ook iets van?

Nou… Dat gebeurt niet wel eens, uit lagen steen die 65 miljoen jaar geleden zijn gevormd kun je afleiden dat de polen toen omgedraaid waren. Saillant detail is dat de dinosaurussen toen zijn uitgestorven. Zonder het magnetisch veld zijn wij aardbewoners niet beschermd tegen radioactieve invloeden uit de ruimte en sterven wij allemaal aan kanker. Echter blijft het bij een theorema. Wetenschappers zijn het er niet met elkaar over eens welke invloed het heeft.

Als de polen tijdens jou leven zouden zijn verwisseld dan had jij waarschijnlijk niet meer zo lang kunnen genieten van dit antwoord. Tot zo ver het ompolen.

Wat is er wel aan de hand?

De absolute noord- en zuidpool. Als je van exacte coördinaten mag spreken, zijn aan de wandel. En niet zo’n klein beetje ook! Sinds we dit kunnen meten, zijn in de afgelopen 50 jaar, de noord- en zuidpool met zo’n 50 tot 100 kilometer per jaar verschoven. Iedereen vraagt zich af waar dat toe leidt.
Op dit moment gaat de absolute noordpool met 50 tot 100 km per jaar richting Groenland.

In de eerste plaats moeten we een onderscheid maken tussen de magnetische en de geografische polen van de aarde. Als we het over het verwisselen van polen hebben, dan gaat het vermoedelijk om de magnetische.
Eerst iets over de geografische polen: die worden bepaald door de rotatieas van de aarde. Die as verandert nauwelijks: slechts enkele meters per eeuw. In de sterrenwacht van Ukkel (Brussel) probeert men dit nauwkeurig te meten. Dit moet dan weer niet verward worden met de verandering van de stand van de aardas in de ruimte (de precessie). Die is regelmatig (1 omloop in 25920 jaar), maar is niet van invloed op de plaats op het aardoppervlak waar de noordpool zich bevindt.
Dan de magnetische polen. De magnetische noordpool bevindt zich ergens bij Canada (118° 18' 15" WL, 83° 12' 37" NB). De precieze ligging van dat punt wordt bepaald door de stromingen van vloeibaar ijzer in het binnenste van de aarde en is daardoor aan voortdurende verandering onderhevig. Het moet echter altijd in de buurt van de geografische noordpool liggen omdat de stromingen in de aarde uiteindelijk wel worden aangedreven door de aardrotatie.
In natuurkundig opzicht is de magnetische nooordpool een zuidpool en omgekeerd. Dat komt niet doordat de polen sinds de 19e eeuw, toen de natuurkundige theorieën over magnetisme werden opgesteld, zijn omgewisseld, maar meer omdat men de natuurkundige termen toen niet zo handig gekozen heeft. Het is wel waar dat de magnetische polen zijn omgeklapt, maar dan moeten we in termen van miljoenen jaren denken. Uit metigen in de oceaanbodem van de mid-atlantische rug is gebleken dat dat de afgelopen 100 miljoen jaar vele malen is gebeurd; de laatste keer 700.000 jaar geleden.
Het klopt dat het leven op aarde bedreigd wordt door kosmische straling en dat het magnetisch veld hervoor een bescherming biedt. Maar het is niet zo dat het omklappen tot catastrofale gevolgen leidt: de zoogdienen en de primitieve mens hebben het immers prima overleefd. De kosmische ramp die 65 miljoen jaar geleden plaatsvond, en die leidde tot het uitsterven van de dinosauriërs en het tot ontwikkeling komen van de zoogdieren, werd niet veroorzaakt door een verandering in het magnetisme, maar door de inslag van een grote meteoriet of kleine komeet.

Het omdraaien van de magnetische polen is een gebeurtenis die erg onregelmatig optreedt, met een tussentijd van 100 000 tot 50 000 000 jaar. De laatste ompoling was 780 000 jaar geleden, ook tussen die ompolingen beweegt de magnetische pool nogal ten opzichte van het aardoppervlak. Er zijn ook aanwijzingen voor een heel korte tijdelijke ompoling tijdens de laatste ijstijd.

Het wobbelen van de echte pool is ook onregelmatig en kun je begrijpen doordat de aarde geen biljartbal is die ronddraait, maar eerder een rauw ei, waarbij de kern niet even snel draait als de buitenkant. Wat er precies gaande is binnen in de aarde is lastig te zeggen, we kunnen alleen via seismische waarnemingen en experimenten onder hoge druk raden hoe de Aarde er op dat soort plaatsen uitziet en hoe ze functioneert. Wat wel bekend is is dat de aarde nogal onregelmatig van vorm is en min of meer vaste en vloeibare gedeeltes kent. Men denkt dat het gewobbel beperkt wordt door de invloed van de Maan.